حتما تا کنون زیاد شنیده‌اید که ذهن سالم در بدن سالم است. عوامل گوناگونی همچون تغذیه، محیط، وراثت و مانند اینها بر وضعیت سلامت افراد و جامعه موثر است اما بی‌گمان یکی از اثرگذارترین این عوامل ورزش است. ورزش را عمدتا فعالیتی فیزیکی میدانند که به صورت منظم و قاعده‌مند با هدف تناسب اندام و تعادل روان یا سرگرمی و تفریح انجام شود. البته اکنون ورزش‌های زیادی وجود دارند که متکی بر فعالیت فیزیکی نمی‌باشند مانند شطرنج و بازی‌های تخته‌ای.
ورزش پیشینه‌ای به درازای عمر بشریت دارد. دیربازترین کشفیات باستان‌شناسان از 30 هزار سال پیش فعالیت‌هایی را نشان میدهد که برابر ورزش امروزی باشد. در ایران باستان ورزش‌هایی مانند چوگان، شمشیربازی، اسب‌دوانی و کشتی مورد توجه بوده است.
فواید بسیاری برای ورزش میتوان شمرد. این فواید را میتوان در سه دسته کلی جا داد. سلامت جسمانی و پیشگیری از بیماری، تناسب اندام و سلامت روان.
مهمترین اثر ورزش بر سلامت جسم، بهبود جریان گردش خون و سیستم تنفسی است. سازمان بهداشت جهانی توصیه میکند که افراد 6 تا 65 سال، یک تا سه ساعت در هفته ورزش کنند. همچنین گفته میشود که انجام 15 تا 30 دقیقه پیاده‌روی سریع، دویدن، رقص یا تمرین قدرتی در هر روز باعث بهبود ضربان قلب، قدرت عضلانی، ایمنی و سلامت میشود. فعالیت‌های ورزشی مداوم باعث بهبود سطح کلسترول، کاهش فشار خون و حطر حملات قلبی و مغزی، کنترل قند خون، تقویت بافت‌ها، مفاصل و استخوان‌ها، کاهش ریسک ابتلا به سرطان و کمک به فرایند هضم غذا میشود.
مهمترین تاثیر ورزش در تناسب اندام، کاهش یا افزایش وزن است. همچنین ورزش موجب بهبود انعطاف‌پذیری، تعادل، چابکی و هماهنگی اندام انسان میشود.
فعالیت بدنی منجر به افزایش ترشح سروتونین میشود که هورمون احساس خوب است. این احساس خوب منجر به افزایش اعتماد به نفس، احساس شادی و کاهش استرس میشود.
اهمیت ورزش در سلامت جامعه باعث میشود دولت‌ها نگاه خاصی به این مقوله داشته باشند. سیاستگذاری ورزش در ایران در هزارتوی نهادهای متعدد و موازی پیگیری میشود. وقتی سخن از ورزش میشود، عمده نگاه ها به سمت وزارت ورزش و جوانان میرود. این وزارتخانه حاصل ادغام دو نهاد نامتجانس « سازمان ملی جوانان » و « سازمان تربیت بدنی » در دولت دهم است. دو معاونت « ورزش قهرمانی » و « ورزش همگانی » بازوان اصلی این وزارتخانه در امر ورزش میباشند. معاونت ورزش قهرمانی مسئول رسیدگی به امور فدراسیون‌های ورزشی و ورزشکاران حرفه‌ای است. هرچند همه فدراسیون‌های ورزشی بر اساس دستورالعمل‌های کمیته بین‌المللی المپیک، نهاد عمومی غیردولتی و مستقل هستند و دولت از دخالت در ورزش منع شده‌اند اما در ایران اکثر فدراسیون‌ها متکی بر بودجه و تصمیمات دولتی است. در بیشتر فدراسیون‌ها، وزیر ورزش به عنوان رییس مجمع آن فدراسیون حضور دارد. یکی از دالان‌های هزارتوی تصمیمگیری و سیاستگذاری درامر ورزش قهرمانی، فعالیت توامان این وزارتخانه در کنار کمیته‌های ملی المپیک و پارالمپیک است.
همچنین علاوه بر معاونت ورزش همگانی، نهادهای دیگری در زمینه ورزش همگانی فعالیت دارند. همه شهرداری‌های کشور در ساختار سازمانی خود، نهادی عمدتا با نام اداره ورزش همگانی مستقر در معاونت تربیت بدنی و سلامت از مجموعه‌های سازمان فرهنگی و اجتماعی خود دارند. برخی از فدراسیون‌ها نیز وجود دارند که امر ورزش را هم در بحث همگانی و هم قهرمانی دنبال میکنند. فدراسیون‌های ورزش دانش‌آموزی، ملی ورزش‌های دانشگاهیان، ورزش روستایی و بازی‌های بومی محلی، ورزش کارگری و فدراسیون ورزش‌های همگانی از این دست اند.
فدراسیون ورزش‌های همگانی اصلی‌ترین نهاد ورزشی در امر حرفه‌ای کردن ورزش همگانی است که توسط جامعه ورزشی بین المللی به رسمیت شناخته میشود. این فدراسیون کمیته‌های بسیاری را در مجموعه خود دارد که مسئول پیگیری ورزش‌هایی میباشند که کمتر در حوزه قهرمانی مورد توجه قرار دارند و عمده مخاطبانشان، آحاد مردم است. ورزش‌هایی مانند پیاده‌روی، ورزش کودکان یا سالمندان، ورزش‌های آبی، ورزش‌های تفریحی، تمرینات کاربردی و مانند اینهاست. در سالیان گذشته بخش آمادگی جسمانی کمیته آمادگی جسمانی و یوگا و کمیته تندرستی از این فدراسیون منتزع شدند و فدراسیون آمادگی جسمانی و تندرستی ایجاد شد. مسئولین فدراسیون ورزش‌های همگانی مخالف سرسخت این امر بودند و معتقد بودند این موضوع باعث از دست رفتن هویت فدراسیون همگانی میشود زیرا هدف اصلی ورزش‌های تحت پوشش این فدراسیون، رسیدن به آمادگی جسمانی میباشد که به معنای توانایی انجام کارهای روزمره بدون اختلال گفته میشود. علیرغم همه مخالفت‌ها این مسئله انجام شد تا علاوه بر نهادهای عمومی و دولتی در میان فدراسیون‌های ورزشی نیز شاهد موازی‌کاری و تعدد نهادهای تصمیم‌ساز و مجری باشیم.
علاوه بر چالش‌های نهادی، کمبود سرانه ورزشی دیگرمشکل اساسی حوزه ورزش است. سید حمید سجادی وزیر ورزش دولت سیزدهم در دی ماه 1401 گفته بود که سرانه ورزشی در کشور 78 صدم متر مربع است در حالی که رقم استاندارد آن سه متر مربع میباشد. مالکیت این فضاها نیز میان نهادهایی که ذکر شد پراکنده است. بر اساس آمارگیری مرکز آمار ایران در سال 1399، هر ایرانی درآن سال تنها 13دقیقه ورزش کرده است. آماری که نسبت به سال 96، نصف شده است. بر اساس این آمار در سال 99، بیش از نیمی از افراد 15 سال و بیشتر( 53.5 درصد) ، ورزش نکرده اند. از جمعیت مشغول به ورزش نیز بیش از 70 درصد افراد به صورت انفرادی ورزش کرده‌اند. همچنین 37 درصد افراد در محل سکونت، 21.9 درصد در پارک‌ها، 21.4 درصد در سالن‌های ورزشی خصوصی، 8.3 درصد در سالن‌های ورزشی عمومی و 11.3 درصد در سایر فضاهای عمومی ورزش کرده‌اند. توجه به این آمار نکات قابل تاملی را نشان میدهد. یکی اینکه تمایل بیش از دو سوم افراد به ورزش انفرادی، بیانگر وضعیت نگران کننده امر اجتماعی و گروهی، همزیستی، همکاری و تعاون در کشور است. دیگر اینکه به دلیل پراکندگی مالکیت فضاهای ورزشی و نیز کمبود این فضاها، دسترسی مردم به فضاهای ورزشی عمومی کم است. امری که قطعا به کاهش تمایل به ورزش‌های گروهی کمک کرده است. همین الان در شهر مشهد مثلا مجموعه ورزشی تختی در اختیار اداره ورزش و جوانان، مجموعه ورزشی کارگران در اختیار اداره کار و ورزشگاه امام رضا در اختیارتربیت بدنی آستان قدرس رضوی است. از طرفی اکثر این نهادها، فضاهای ورزشی تحت مالکیت خود را به پیمانکاران خصوصی به صورت یکساله اجاره میدهند. آنگاه آن پیمانکاران نیز هر سانس مجموعه ورزشی را با رقمی بسیار بیشتر از آنچه توافق شده در اختیار مردم قرار میدهند. مثلا زمین چمن های مصنوعی شهرداری مطابق با نرخنامه شهرداری باید در هرسانس به مبلغی میان 120 تا 180 هزار تومان واگذار شود اما پیمانکاری که با ارقام سنگین که گاه از میلیارد هم فراتر میرود این زمین ها را با مبلغ حداقل 400 هزار تومان در اختیار استفاده‌کنندگان نهایی میگذارد.
یکی دیگر از عوامل موثر بر کاهش سرانه ورزش، غفلت از این امر مهم در نظام تعلیم و تربیت است. زنگ ورزش در اکثر مدارس ایران به تفریح و سرگرمی سپری میشود. در سال 1401 مدارس کشور 19 هزار معلم تربیت‌بدنی کم داشته‌اند. جمعیت زیاد کلاس‌های درس در مدارس دولتی باعث میشود که هر دانش‌آموز نتواند به طور مطلوب از فضای ورزشی مدرسه استفاده کند. همچنین اکثر مدارس غیرانتفاعی فاقد فضای ورزشی هستند و برای زنگ ورزش باید به فضاهای ورزشی خارج از مدرسه بروند و زمان زیادی از زنگ ورزش صرف رفت و آمد و آماده شدن دانش آموزان میشود.
به هر حال به نظر میرسد با توجه به شرایط اقتصادی و اجتماعی حاکم بر جامعه، ورزش جزو اولویت‌های جامعه نیست. مسئله‌ای که قطعا طبعات منفی بسیاری دارد.
نویسنده: سینا نصیری