لژیونرهای ایران در باتلاق لیگ‌های عربی
زنگ خطر نزول نسل طلایی لژیونرهای فوتبال ایران به صدا درآمد
سال 1335 بود که اصطلاح لژیونر برای نخسین بار وارد ادبیات فوتبالی ایران شد. بیوک جدیکار، چپ پای طلایی باشگاه تاج و تیم ملی فوتبال، در این سال در تیم ویکتوریا برلین آلمان حضور یافت و تبدیل به نخستین لژیونر تاریخ فوتبال آسیا شد. هر چند تیم ملی جام جهانی 1978 بدون لژیونر در این مسابقات حضور یافت اما پس از این مسابقات پای برخی از بازیکنان این تیم به تیم های خارجی باز شد و نخستین نسل لژیونرها به فوتبال ایران معرفی شد. ناصر حجازی دروازه‌بان اسطوره‌ای باشگاه تاج به اردوی تیم منچستریونایتد که در آن برهه یکه تاز رقابت های اروپایی بود رفت. ایرج دانایی فرد زننده اولین گل تاریخ ایران در جام جهانی بازیکن تولسا آمریکا شد. مجید بیشکار به لیگ هندوستان رفت. ابراهیم قاسمپور از معدود بازیکنان بود که سابقه حضورش در تیم های خارجی طولانی مدت شد. وی به مدت 16 سال در لیگ های عربی توپ زد و نخستین لژیونر شاغل در لیگ های عربی بود. حسن روشن دیگر بازیکن نسل 78 است که در لیگ های عربی در تیم الاهلی امارات حضور یافت. حسن نظری که در 22 سالگی به کاپیتانی تیم ملی رسید پس از یک دوره حضور در لیگ امارات به لیگ حرفه ای آمریکا رفت و هم اکنون نیز به عنوان یک یاز موفق ترین مدیران فوتبالی آمریکا شناخته میشود. آنرانیک اسکندریان دیگر فوتبالیست ایرانی بود که پاز این جام جهانی به لیگ آمریکا رفت و در آنجا ماندگار شد.
اما چه شد که پس از جام جهانی 1978، اینگونه بازارهای خارجی مشتری فوتبالیست‌های ایرانی شدند؟ ایران در نخستین جام جهانی نمایش قابل قبولی داشت اما جدا از مسائل فنی اندکی پس پایان این رقابت ها انقلاب اسلامی روی داد و مسابقات فوتبال در ایران با تعطیلی روبه‌رو شد. این مسئله باعث شد بازیکنانی که تا آن زمان به دلیل وطن‌دوستی فکر خروج از کشور را نمیکردند به خاطر ادامه دادن فوتبال خود از پیشنهادات خارجی استقبال کنند. قابل توجه که در میان همین بازیکنان بودند افرادی که در دوران پیش از انقلاب پیشنهادات خارجی متعددی را رد کرده بودند.
پس از گذشت چند دهه، با حضور کارلوس کیروش در قامت سرمربی تیم ملی فوتبال، آخرین موج لژیونرهای حاضر در لیگ های معتبر جهان در فوتبال ایران شکل گرفت. کیروش نخست توجه خود را بربازیکنان دو تابعیتی گذاشت که در ابتدای دوران فوتبال به اروپا مهاجرت کرده بودند و برای فوتبال ایران گمنام بودند. بازیکنانی مثل رضا قوچان‌نژاد، اشکان دژاگه و سامان قدوس که هر کدام یک تنه وزن اعتبار تیم ملی را واسطه حضور در پنج لیگ معتبر اروپایی بالا بردند. کیروش در سخنان خود بارها تاکید داشت که بازیکنان ایران از کبود تجربه‌های بین‌المللی رنج میبرد و نیاز است که این بازیکنان به لیگ های دیگر بروند و با امکاناتی به‌روزتر و در فضایی حرفه‌ای‌تر تمرین و بازی کنند. منتقدین کیروش ادعا داشتند که برای او اصلی‌ترین ملاک دعوت به تیم ملی، حضور در لیگی غیر از ایران است. فارغ از همه این انتقادها اما نگاه مثبت کیروش به لژیونر شدن بازیکنان باعث رشد کمی و کیفی فوتبال ایران شد. فاصله امکانات و زیرساخت‌ها لیگ ایران نه تنها با لیگ‌های اروپایی که با لیگ‌های عربی نیز بسیار زیاد بود. اذعان به همین مسئله بود که فدراسیون فوتبال را مجاب کرد تا در راه آماده‌سازی برای جام جهانی 2018 این درخواست کیروش را اجابت کند که بازیکنان داخلی هر آخر هفته در مینی کمپ تیم ملی زیر نظر دستیاران کیروش تمرین کنند.
این نگاه و طرز تفکر کیروش باعث حضور بازیکنان ایرانی در لیگ های معتبر اسپانیا، انگلیس، روسیه، کره جنوبی، پرتقال، کرواسی و استرالیا شد. کیروش هرچند مخالف حضور بازیکنانش در لیگ های عربی نبود اما واضحا لیگ های گمنام اروپا را به این لیگ ها ترجیح میداد. لژیونرهای تیم ملی در جام جهانی 2018 را بازیکنان ذیل تشکیل میدادند: امیرعابدزاده ( ماریتیمو پرتقال )، میلاد محمدی ( گروژنی روسیه )، مرتضی پورعلی‌گنجی ( السد قطر )، رامین رضاییان ( اوستنده بلژیک )، احسان حاج‌صفی و کریم انصاریفرد ( المپیاکوس یونان )، مسعود شجاعی( آ اک آتن یونان )، سعید عزت‌الهی ( آمکار روسیه )، علیرضا جهانبخش ( آلکمار آلمان )، اشکان دژاگه ( ناتینگهام فارست انگلیس )، مهدی طارمی ( الغرافه قطر )، رضا قوچان نژاد ( هیرنوین هلند)، سامان قدوس ( اوسترشوند سوئد)، سردار آزمون ( روبین کازان روسیه).
اما جدا از کمیت، لژیونرهای فوتبال ایران کیفیت مطلوبی نیز داشتند. علیرضا جهانبخش آقای گل لیگ هلند بود و رضا قوچان نژاد بازوبند کاپیتانی تیمش را بر بازو میبست. سردار آزمون و مهدی طارمی با پیشنهادت متعدد از لیگ های معتبر اروپا مواجه شده بودند و کریم انصاریفرد و احسان حاج صفی به قهرمانی لیگ رسیده بودند.
پس از خروج همیشگی کیروش از فوتبال ایران بعد از جام جهانی 2022 قطر و انتخاب امیر قلعه‌نویی، یکی از بزرگترین منتقدان نگاه ویژه کیروش به لژیونرها، افول کمی و کیفی لژونرهای فوتبال ایران شروع شد. هر چند در آغاز حضور سردار آزمون در بایر لورکوزن و سپس در رم و نیز حضور مهدی طارمی در اینتر پس از آقای گلی در لیگ پرتقال نوید روزهای طلایی برای لژیونرها میداد اما این روزهای طلایی دیری نپایید. در حال حاضر مهدی طارمی تنها بازیکن فوتبال کشورمان است که در یکی از پنج لیگ سطح اول فوتبال توپ میزند.
در لیست 27 نفره قلعه نویی برای بازی با ازبکستان و قطر، تنها 10 لژیونر وجود دارد. 5 بازیکن از لیگ امارات، 2 بازیکن از لیگ روسیه، یک بازیکن از لیگ لهستان، 8 بازیکن شاغل در لیگ های درجه چندم خارجی هستند. یک بازیکن هم بدون تیم است.
اما زنگ خطر برای بین‌المللی ماندن فوتبال ایران تنها کاهش کمی و کیفی لژیونرها نیست. بلکه یک نکته نگران کننده آن است که بازیکانی که زمانی برند و اعتبار بین‌المللی فوتبال ایران بوده اند نیز بازیگر نقش اول این افول می‌باشند. سردار آزمون که روزگاری آقای گل لیگ روسیه بود و در لیگ قهرمانان اروپا گل‌زنی کرده بود بر خلاف انتظارها برای ماندن در ایتالیا یا آلمان به امارات کوچ کرد. سامان قدوس دیگر ستاره جهانی فوتبال ایران بود که از انگلیس به امارات آمد. نقش اول این افول نیز بدون شک علیرضا جهانبخش است. کاپیتان تیم ملی در حال حاضر بدون تیم است.
البته قلعه‌نویی پیش از سفر به تاشکند در انتقاد از لیگ ایران گفته بود مسابقات لیگ کیفیت لازم را ندارد. مسئله‌ای که نشان میدهد پیشی گرفتن بازیکنان شاغل در لیگ داخلی از لژیونرها در لیست تیم ملی نه به دلیل کیفیت لیگ برتر فوتبال ایران بلکه به دلیل افول و نزول لژیونرهای فوتبال کشور است.
در مقام مقایسه تیم ملی ژاپن 21 لژیونر دارد که 12 نفرشان در پنج لیگ معتبر اروپا حاضر هستند و تنها یک بازیکن شاغل در لیگ های عربی دارد. سهم کره جنوبی نیز از پنج لیگ معتبر هفت بازیکن است. حتی همین ازبکستان نیز دو بازیکن در این لیگ ها دارد که شومورودوف هم‌تیمی سابق آزمون در رم می‌باشد.
اما دلایل این اتفاق چیست؟
انتخاب یک مربی داخلی که جزو پیشتازان انتقاد از حضور همیشگی لژیونرها در تیم ملی در دوران کیروش بود بی شک بی تاثیر نیست. این مسئله باعث میشود که عطش بازیکنان برای لژیونر شدن فروکش کند. از طرفی اوضاع اقتصادی کشور باعث شده است تا بازیکنان فوتبال به شرایط مالی توجه بیشتری نسبت به شرایط فنی نشان دهند. همچنین فدراسیون فوتبال برنامه‌ای در این حوزه ندارد. کشورهای عربی از طرفی هزینه میکنند و حتی به باشگاه‌های اروپایی کمک مالی میکنند تا بازیکنان خود را به خارج بفرستند و از طرفی دیگر لژیونرهای ایران را با پیشنهادات وسوسه‌کننده جذب میکنند. به دلیل مسئله تحریم‌ها نقل و انتقال پول برای بازیکنان در لیگ‌های عربی آسانتر از لیگ های اروپایی است و این مسئله قطعا یکی از دغدغه‌های بازیکنان به ویژه نسبت به خانواده‌های خود در داخل کشور است. همچنین اکثر بازیکنان ایران به دلیل نبود زیرساخت‌ها و ارتباطات، با آژانس‌ها و ایجنت‌های معتبر و جهانی نقل و انتقالات کار نمیکنند و باید به صورت مستقیم یا با شبکه‌ای از دلالان کار کنند. دلالانی که قطعا پول عرب ها را به پیشنهادهای اروپا ترجیح میدهند.
این مسئله در بازی ایران و ازبکستان تبدیل به یک چالش نیز شد. جلال‌الدین ماشاریپف که در استقلال تهران بازی میکند، در نشست خبری پیش از بازی در اشاره به لژیونرهای ایران گفته بود فکر میکنم بازیکنانی به مسابقات امارات رفته اند برای فوتبال نرفتند. همه این را میفهمند. علیرضا جهانبخش در پاسخ به وی بعد از بازی بیان داشت: با تمام احترام اختلاف بین بازیکنا ماو ازبک خیلی خیلی زیاد است. هم از نظر تیم ملی و هم وضعیت شخصی بازیکنان. با تمام احترام هیچ وقت در لیگ های اروپایی و معتبر بازی نکردند. این مقایسه برای من خنده دار است.
این کری‌خوانی نشان میدهند که برخی بازیکنان علبرغم افت محسوس جای پای خود را در تیم ملی سفت چسبیده اند و نیاز به یک پوست اندازی اساسی در تیم ملی دیده میشود.
اعتمادساز