تلاش برای سوءاستفاده از عنصر زمان از طریق طرح لحظه‌آخری مسائل غیرمرتبط با برجام می‌تواند بر فضای گفت‌وگوها اثر گذاشته و به طولانی شدن روند منجر شود. توافق برای بازگشت به برجام در دسترس است، اما هنوز نمی‌توان از رسیدن قطعی به توافق سخن گفت.
به گزارش روزنامه اعتماد، هشتمین دور از رایزنی‌ها میان هیات‌های مذاکره‌کننده ایران، 1+4 و ایالات متحده بی‌وقفه در وین ادامه دارد و همزمان حسین امیرعبداللهیان، وزیر خارجه به منظور شرکت در این دور از کنفرانس امنیتی مونیخ راهی آلمان شده تا در حاشیه این مراسم با وزرای خارجه کشورهای اروپایی عضو برجام دیدار و رایزنی‌هایی داشته باشد.
درحالیکه هیات‌های مذاکره‌کننده ایران و ایالات متحده در وین همچنان با پیغام‌رسانی مذاکره را پیش می‌برند، آنتونی بلینکن، وزیر خارجه ایالات متحده هم در مونیخ حضور دارد اما به نظر نمی‌رسد که دیداری میان او و امیر عبداللهیان انجام شود.
در این میان اخبار رسیده از وین درست مانند روزهای منتهی به حصول برجام در مردادماه 1394 دایما در حال تغییر است و درحالیکه یک ساعت خوش‌بینی مبنی بر رسیدن به توافق بر فضا حاکم می‌شود ساعتی دیگر تلاش دو طرف میدان برای پاسکاری توپ تصمیم‌گیری نهایی به زمین یکدیگر از تداوم سختی در مسیر حصول توافق خبر می‌دهد.
همزمان با نزدیک شدن ماراتن مذاکرات به نقطه پایان، چند اتفاق همزمان در حال شکل‌گیری است: 1. تشدید مخالفت جمهوری‌خواهان و برخی دموکرات‌های عضو کنگره با حصول توافق و انتشار بیانیه‌ها و نامه‌های هشدارآمیز خطاب به کاخ سفید. 2. انتشار گزارش‌های اختصاصی از سوی رسانه‌های مختلف درباره متن احتمالی توافق نهایی و تکذیب همه یا برخی مفاد این گزارش‌ها از سوی ایران. 3. تلاش دو طرف به خصوص تهران و واشنگتن برای اصرار بر رعایت خطوط قرمز نهایی و وادار کردن طرف مقابل به نشان دادن انعطاف بیشتر.
درحالیکه هیات مذاکره‌کننده ایران سیاست سکوت خبری را در چند هفته اخیر در پیش گرفته، خبرگزاری رویترز غروب پنجشنبه در گزارشی اختصاصی ادعا کرد که به بخش‌هایی از متن توافق نهایی برای بازگشت به برجام که بیش از 20 صفحه است، دست پیدا کرده است. گزارشی که بلافاصله با واکنش منفی ایران روبه‌رو شد و جدا از منابع آگاه که در گفت‌وگو با رسانه‌های نزدیک به دولت و تیم مذاکره‌کننده با شعبده‌بازی خواندن متن گزارش آن را تکذیب کردند، سعید خطیب‌زاده سخنگوی وزارت خارجه هم این‌گونه خبرسازی‌ها را خطرناک خوانده و تاکید کرد که متن توافق نهایی بسیار متفاوت خواهد بود.
خبرگزاری رویترز در گزارشی به نقل از منابع مطلع نوشت: متن پیش‌نویس این توافق ۲۰ صفحه‌ای به گام‌های تدریجی اشاره دارد که با تایید طرف‌های این توافق، گام اول آن شامل تعلیق غنی‌سازی بالای ۵ درصد توسط ایران است. در متن این پیش‌نویس همچنین به موضوعاتی نظیر آزادسازی ۷ میلیارد دلار از دارایی‌های مسدودشده ایران در کره جنوبی و آزادی زندانیان غربی در ایران (تبادل زندانیان میان ایران با اروپا و امریکا) اشاره شده است. به ادعای رویترز، پس از اجرای گام‌های مقدماتی، مرحله اصلی برداشتن تحریم‌ها آغاز خواهد شد. درباره مدت زمان اجرای این اقدامات هنوز توافقی نشده و در متن پیش‌نویس جای آن خالی گذاشته شده است؛ نمایندگان بعضی مقام‌ها این مدت را بین یک تا سه ماه تخمین زده‌اند. توافق جدید شامل الزام امریکا برای صدور معافیت‌های تحریمی جهت فروش نفت ایران است که چند ماه یک بار تمدید می‌شود.
در گزارش منتشرشده توسط رویترز در حالی بحث تبادل زندانیان میان ایران با اروپا و امریکا قید شده که اساسا این مذاکرات در مسیری جدا از توافق طی می‌شود و هرچند که پس از حصول برجام در مردادماه 1394 هم تبادل زندانیان میان ایران و امریکا صورت گرفت اما جزییات آن از کانالی جداگانه دنبال شده بود. پیش از این «اعتماد» به نقل از یک منبع آگاه غیرایرانی در گزارشی از تلاش امریکا برای متصل کردن مساله آزادسازی پول‌های بلوکه‌شده ایران در کره جنوبی به بحث تبادل زندانیان خبر داده بود. همزمان با تداوم مذاکرات در وین، رفت‌وآمدها میان تهران و سئول برای آماده‌سازی بستر نقل‌و‌انتقال پول بلوکه‌شده ایران هم در جریان است و به نظر می‌رسد که اخبار منتشرشده درباره در اولویت بودن این مساله در مراحل ابتدایی پس از حصول توافق دور از واقعیت نباشد. آزادسازی پول ایران در کره جنوی که بالغ بر 7 میلیارد دلار است، می‌تواند در زمینه راستی‌آزمایی رفع موثر تحریم‌ها هم ابزار محک مناسبی باشد تا مشخص شود که آیا تبادل‌های مالی – بانکی ایران به حالت عادی بازگشته است یا خیر.
ایران و ایالات متحده در وین مذاکرات غیرمستقیم را برای بازگشت به برجام پیش می‌برند و در این مسیر هر دو طرف تاکید دارند که نه چیزی کمتر از برجام می‌پذیرند و نه مطالبه‌ای بیش از برجام دارند. با این همه بر هیچ‌کس پوشیده نیست که خروج ایالات متحده از برجام مسبب این وضعیت است و طبیعتا تهران نمی‌تواند از کنار این تجربه به سهولت عبور کند. در چنین شرایطی تهران از ابتدای آغاز مذاکرات برای احیای برجام از فروردین‌ماه سال جاری بر لزوم دریافت تضمینی برای عدم خروج مجدد امریکا از توافق تاکید کرده بود. مساله‌ای که همچنان برخی جزییات آن حل نشده روی میز مذاکره‌کنندگان باقی مانده است. یک منبع آگاه در این باره به «اعتماد» می‌گوید: «در حوزه تضمین، یکی از مسائل مدنظر ایران، عدم امکان استفاده ایالات متحده از مکانیسم ماشه تعریف‌شده در برجام است.»
حسین امیرعبداللهیان، وزیر خارجه پیش از این در مصاحبه با فایننشال تایمز اعلام کرده بود که ایران به طرف‌های غربی پیشنهاد داده که پارلمان‌های آنها و کنگره ایالات متحده در قالب بیانیه‌های سیاسی، تعهد خود به اجرای برجام را به تصویر بکشند. هیات مذاکره‌کننده امریکایی که ادعا می‌کند مخالف سیاست فشار حداکثری وضع شده توسط دونالد ترامپ علیه ایران است در مقام مخالفت با اصرار ایران برای دریافت چنین تضمین‌هایی به ساختار سیاست داخلی امریکا اشاره کرده و ادعا می‌کند که دولت فعلی نمی‌تواند دست و پای دولت بعدی امریکا را برای هرگونه اقدام علیه برجام یا هر توافق بین‌المللی چندجانبه و دوجانبه دیگری ببندد. همزمان با نزدیک شدن مذاکرات وین به خط پایان، تحرکات سیاسی در داخل ایالات متحده هم افزایش یافته و اعضای کنگره ایالات متحده به خصوص از حزب جمهوری‌خواه علاوه بر احضار مقام‌های مذاکره‌کننده به سنا برای ارایه توضیحات درباره روند مذاکرات، به دولت بایدن درباره ارایه هرگونه تضمین به ایران هشدار می‌دهند. در قالب یکی از این تحرکات، یک گروه ۲۰۰ نفری از نمایندگان جمهوری‌خواه کنگره روز چهارشنبه با ارسال نامه‌ای به «جو بایدن» با هشدار علیه یک توافق هسته‌ای دیگر با ایران تصریح کردند که بدون تایید کنگره، هرگونه توافق با ایران به همان سرنوشت توافق ۲۰۱۵ دولت «باراک اوباما» دچار خواهد شد که در دولت «دونالد ترامپ» لغو شد. جمهوری‌خواهان کنگره در نامه خود با مطرح کردن برخی درخواست‌های ایران تصریح کردند که ایران خواهان «تضمین» شده است که ایالات متحده تا زمان پایبندی ایران به مفاد برجام، دیگر تحریم‌هایی را علیه ایران وضع نکند و ادامه دادند که برخلاف توافق دولت اوباما، هر توافقی با ایران باید از تایید کنگره برخوردار باشد. براساس ترجمه خبرگزاری فارس، در بخشی از این نامه نوشته شده بود: «ما خود را ناگزیر می‌دانیم به شما یادآوری کنیم که شما قدرت ارایه چنین «ضمانتی» را ندارید. ما خواستار ارایه هرگونه توافقی به کنگره بر اساس قانون بازنگری توافقنامه هسته‌ای ایران در سال ۲۰۱۵ خواهیم بود و از دوره بازنگری ۳۰ روزه این قانون برای هشدار دادن به همکاران خود، دولت امریکا و بخش خصوصی در مورد هرگونه خطر و نقص چنین توافقی استفاده خواهیم کرد.» این نمایندگان کنگره در ارتباط با موضوع لغو تحریم‌ها نیز تصریح کردند که هرگونه اقدام برای لغو تحریم‌های ایران نباید «بدون اینکه قبلا راستی‌آزمایی شود و اینکه آنها تمام فعالیت‌های هسته‌ای اعلام‌نشده گذشته و کنونی، زیرساخت‌ها و قابلیت‌های مرتبط با غنی‌سازی و بازفرآوری خود را به‌طور کامل از بین برده‌اند» انجام شود.
همزمان با تحرکات جدید در واشنگتن علیه برجام، خبرگزاری رویترز در گزارشی به تحلیل آب‌وهوای سیاسی حاکم بر کنگره درباره برجام پرداخته و نتیجه‌گیری کرده که به‌رغم این سر و صداها بعید است که توافق بایدن با ایران برای بازگشت به برجام به سد کنگره برخورد کند. سناتور تیم کین از دموکرات‌هایی که 7 سال پیش نیز از حصول برجام در واشنگتن حمایت کرده بود در این باره به رویترز می‌گوید: مشخص نیست که آیا اگر جو بایدن صرفا به توافق قبلی با ایران بازگردد، توافق جدیدی محسوب می‌شود که باید مجددا در کنگره مطرح شود یا خیر. اما حتی اگر رییس‌جمهور متن توافق را به کنگره هم بیاورد بعید است که نمایندگان آن را بلوکه کنند. مخالفان برجام رای لازم را برای مقابله با توافق دیپلماتیک با ایران در سال 2015 نداشتند و اکنون هم این رای را در اختیار ندارند.
خبرگزاری رویترز به نقل از دو منبع آگاه امریکایی درباره پیشنهاد وزیر خارجه ایران برای صدور بیانیه سیاسی در حمایت از اجرای برجام از سوی کنگره امریکا می‌نویسد: مخالفت کنگره امریکا با ایران ریشه‌دار است لذا طبیعتا آنها خود را به نشنیدن پیشنهاد وزیر خارجه ایران می‌زنند.
رویترز در ادامه این گزارش با اشاره به مخالفت سناتور دموکرات باب منندز با احیای برجام می‌نویسد: سناتور باب منندز اقدام ترامپ در خروج از برجام را عامل توسعه برنامه هسته‌ای ایران می‌داند اما معتقد است که احتمال توافق گسترده‌تر با ایران که در نتیجه آن محدودیت‌های بیشتری بر برنامه هسته‌ای ایران تحمیل شود، وجود دارد.
رویترز به نقل از الیوت آبرامز، آخرین نماینده ویژه ترامپ در امور ایران می‌نویسد: اعضای کنگره با توافق مصوب سال 2015 در همان زمان هم موافق نبودند و الان هم دلیلی ندارد که از آن راضی باشند اما من فکر می‌کنم که اکثر دموکرات‌ها به دلایل حزبی از آن حمایت خواهند کرد.
هنوز مشخص نیست که آیا کاخ سفید بنای طرح توافق در کنگره را دارد یا خیر. سخنگوی وزارت خارجه امریکا هم تاکنون در این باره اظهارنظر مشخصی نکرده است اما به این نکته اشاره کرده که بایدن ترجیح می‌دهد در پرونده ایران رویکرد دو حزبی را مدنظر بگیرد لذا مطالبه‌های قانونی در این زمینه را در نظر خواهد گرفت.
نیویورک‌تایمز در گزارشی مفصل درباره دورنمای احیای برجام و وضعیت آن در کنگره به نقل از جان هانا، مشاور امنیت ملی دیک چنی و از مخالفان برجام می‌نویسد: اگر قرار باشد کنگره درباره این توافق رای بدهد ما شاهد یک نبرد سیاسی خونین خواهیم بود. بازگشت به برجام می‌تواند این واهمه را در میان متحدان امریکا در غرب آسیا به خصوص اسراییل ایجاد کند که امریکا در حال ترک خاورمیانه است. این موضوع را باید در کنار مساله خروج نیروهای امریکایی از افغانستان دید.
بن رودز در صفحه توییتر خود در توضیح چرایی عدم مخالفت جدی کنگره با توافق بایدن با ایران به گونه‌ای که به عدم اجرای آن منتهی شود، نوشت: برخلاف سال 2015، این‌بار دلیلی وجود ندارد که مرور توافق در کنگره یک ضرورت باشد و کنگره 60 روز برای بررسی توافق زمان در اختیار داشته باشد. در حال حاضر دموکرات‌ها کنترل سنا و مجلس نمایندگان را در اختیار دارند اما این‌بار اکثریت را در هیچ‌کدام بر عهده ندارند لذا کار برای جمهوری‌خواهان در مخالفت با برجام آسان نیست. از سوی دیگر، نخست‌وزیر رژیم اسراییل هم مانند سال 2015 فردی نیست که جامه جمهوری‌خواهان را بر تن کند و در کنگره علیه رییس‌جمهور مستقر امریکا و در انتقاد از برجام سخنرانی کند. اسراییل نیز به این نتیجه رسیده که خروج ترامپ از برجام که بخشی از آن تحت‌تاثیر بنیامین نتانیاهو بود اشتباه است لذا از اجرای دوباره برجام حمایت کند. عربستان و امارات نیز چنان در یمن گرفتار شده‌اند که به راه انداختن کمپینی در واشنگتن علیه برجام را به نفع خود در این مقطع نمی‌دانند و البته اولویت آنها نیز نیست. مساله مهم دیگر این است که خروج امریکا از برجام یک فاجعه بود و هم به توسعه برنامه هسته‌ای ایران منتهی شد و هم ایران و امریکا را در یک قدمی جنگ قرار داد. امروز مسائل مهم دیگری مانند اوکراین یا چین یا مساله کرونا و تغییرات اقلیمی برای امریکا مطرح است و دلیلی نمی‌بیند که انرژی مضاعفی را صرف توافقی 7 ساله با کشوری در خاورمیانه کند.
یک منبع آگاه به «اعتماد» گفت: با پیشرفت گفت‌وگوها در وین و نزدیک شدن به توافق احتمالی، برخی طرف‌های اروپایی تلاش‌هایی را برای طرح موضوعات غیرمرتبط با برجام صورت می‌دهند. تلاش برای سوءاستفاده از عنصر زمان از طریق طرح لحظه‌آخری مسائل غیرمرتبط با برجام می‌تواند بر فضای گفت‌وگوها اثر گذاشته و به طولانی شدن روند منجر شود.