دمای منفی پیش‌نگر رشد
به گزارش دنیای اقتصاد، شواهد آماری نشان می‌دهد شاخص تولید صنعتی شرکت‌های بورسی پس از 16 ماه به زیر صفر رسید و عدد منفی 4/ 1درصد را ثبت کرد. از این جهت که از شاخص مذکور به‌عنوان پیش‌نگر رشد اقتصادی محسوب می‌شود، این انتظار می‌رود که در ادامه پاییز رشد پایین تجربه شود.
افزون بر این بررسی گزارش‌های رسمی حاوی چند نکته مهم است؛ نخست اینکه سودآوری شرکت‌های بورسی در بازه زمانی مذکور تحلیل رفته است؛ افزایش تعداد شرکت‌های زیان‌ده به همراه روند نزولی رشد سود دو علامت از برقراری این فرضیه هستند. دیگر اینکه افزایش موجودی انبار در 5 ماه اخیر به صورت متوالی، پشتوانه ضعیف تقاضا از رشد بیشتر تولید صنعتی در شرایط فعلی است. دیگر اینکه در بین صنایع، تولید در صنایع صادرات‌محور و صنایع تولیدکننده کالاهای واسطه‌ای در مهرماه کاهش بیشتری (نسبت به مدت مشابه سال گذشته) داشته و در عوض رشد تولید در صنایع تولیدکننده کالاهای مصرفی و صنایع وابسته به واردات در این دوره به‌رغم کاهش نرخ رشد تولید کماکان مثبت بوده است. در نهایت اینکه، صنعت محصولات غذایی و دارویی به ترتیب بدترین وضعیت سودآوری را در سال جاری داشتند؛ به‌طوری‌که ارزش حقیقی سود آنها در 6ماه سال جاری نسبت به مدت مشابه سال قبل کاهش داشته و تعداد شرکت‌های زیان‌ده آنها نیز افزایش داشته است. در تحلیل‌های رسمی، این کاهش سود حقیقی به‌دلیل قیمت‌گذاری دولتی و غیر بازاری در کالاهای ضروری مرتبط بوده است. از سوی دیگر، صنعت فلزات اساسی و محصولات شیمیایی با رشد اسمی سود بالای ۱۰۰درصد جز سودآورترین صنایع بودند.
اهمیت شاخص تولید صنعت
بیش از نیمی از تولیدات کشور در اختیار بیش از 280 شرکت صنعتی پذیرفته‌شده در بورس اوراق بهادار و فرابورس است. این شرکت‌ها ماهانه گزارش تولید خود را منتشر می‌کنند. از این‌رو با توجه به بررسی آمار این شرکت‌ها می‌توان وضعیت تغییرات تولید صنعت کشور را رصد کرد. پژوهشکده پولی و بانکی بانک مرکزی در گزارشی با عنوان گزارش ماهانه تولید صنعتی، با استفاده از اطلاعات شرکت‌های بورسی، وضعیت شاخص تولید صنعتی کل کشور را در مهر ماه سال‌جاری بررسی کرد. بررسی‌های رسمی نشان می‌دهد شاخص به‌دست‌آمده از داده‌های این شرکت‌ها، همراستا با شاخص تولید صنعتی کل کشور است. در نتیجه شاخص مذکور در زمانی که شاخص‌های رسمی کل کشور با تاخیر منتشر می‌شوند و تواتر فصلی دارند، می‌تواند جایگزین خوبی برای آنها باشد و وضعیت تغییرات ماهانه صنعت را نشان دهد. به عبارت دیگر، گزارش مذکور به‌عنوان پیش‌نگر رشد اقتصادی محسوب می‌شود.
رشد منفی تولید پس از 16 ماه
بررسی آمارهای رسمی نشان می‌دهد شاخص تولید صنعتی شرکت‌های بورسی در نخستین ماه پاییز سال جاری نسبت به مدت مشابه سال 99 رشدی به میزان منفی 4/ 1درصد داشته است. رشد منفی شاخص تولیدات صنعتی در نخستین ماه پاییز، کمترین میزان نرخ رشد در 16 ماه اخیر بوده است. افزون بر این در این بخش از گزارش به بررسی آمارهای رسمی مرتبط با رشد شاخص تولید صنعتی بورس و شاخص تولید صنعتی مرکز آمار نسبت به مدت مشابه سال قبل در بازه زمانی شهریور 97 تا مهر ماه 1400 پرداخته است. تحلیل‌های رسمی نشان می‌دهد رشد تولید صنعتی بعد از اعمال دور جدید تحریم‌های بین‌المللی در نیمه دوم سال 1397 با کاهش قابل توجهی همراه شد و این رشد منفی تا فصل پاییز 1398 ادامه داشت. در ادامه تولید صنعتی از فصل زمستان 98 رشد مثبت را تجربه کرد که این رشد مثبت در طول سال 99 ادامه داشت؛ به‌نحوی‌که در پایان سال 1399 به میزان 4/ 5درصد رسید. البته در سال 98 این روند بهبود با وقفه‌ای دو ماهه در اسفند 98 و فروردین 99 به علت شیوع پاندمی کرونا و پیامدهای قرنطینه و تعطیلی کسب‌وکارها به دنبال آن همراه بود. با شروع سال 1400 تولید صنعتی همچنان به رشد مثبت خود ادامه داد؛ به‌نحوی‌که در ماه‌های اردیبهشت و خرداد به ترتیب رشدی معادل 8/ 6 و 7/ 7درصد را ثبت کرد. این روند افزایشی رشد شاخص تولید در تیرماه متوقف شد و این موضوع تا پایان مرداد نیز برقرار بود. بنا بر آمارهای رسمی رشد تیر ماه معادل 1/ 3درصد و رشد مرداد ماه در حدود صفردرصد بوده است.
در شهریورماه این روند ادامه پیدا نکرد و تغییر مسیر داد؛ به‌نحوی‌که رشد شاخص تولید صنعتی در این ماه نسبت به مدت مشابه سال قبل به میزان 4/ 2درصد افزایش پیدا کرد. در نهایت در مهر ماه مجددا روند رشد مثبت شاخص تولید صنعتی نزولی شد و رشد شاخص در این ماه نسبت به مدت مشابه سال گذشته به منفی 4/ 1درصد رسید. رشد منفی شاخص تولید صنعتی در مهرماه در حالی اتفاق افتاده است که آخرین رشد منفی این شاخص به اردیبهشت سال ۱399 برمی‌گردد و بعد از آن این اولین رشد منفی شاخص تولید صنعتی است. عدد شاخص در مهر ماه به عدد ۱0۴ رسید که با توجه به عدد شاخص در مهرماه ۱397 که ۱03 بوده است، می‌توان گفت که سطح تولید در مهر ماه ۱۴00 تقریبا مشابه با مهرماه سال ۱397 است و نسبت به سال ۱39۵ تنها ۴درصد رشد داشته است.
آنالیز رشد صنایع
در قسمت دیگر از گزارش بازوی پژوهشی بانک مرکزی به بررسی رشد صنایع مختلف در ماه مذکور پرداخته است. بررسی مذکور حاوی سه نکته مهم است؛ بیشترین تاثیر منفی بر رشد شاخص را صنعت فلزات اساسی داشته است. با وجود اینکه ارزش اسمی تولید و فروش در این صنعت در مهر ماه نسبت بیش از ۲ برابر مدت مشابه سال گذشته است، اما رشد حقیقی تولید در این صنعت کاهش را نشان می‌دهد. دوم اینکه رشد شاخص تولید صنعت خودرو و ساخت قطعات بعد از ۱7 ماه تک‌رقمی شد و به میزان 6/ 8درصد رسید. این در حالی است که رشد فروش این صنعت در این ماه بیشتر از رشد تولید بوده است. در نهایت اینکه رشد تولید صنعت محصولات دارویی در مهرماه نیز مشابه پنج ماه گذشته منفی بوده است. کاهش تولید و فروش به همراه کاهش ارزش حقیقی سود در این صنعت، نشان از وضعیت نامطلوب تولیدکننده‌های صنعت دارویی کشور دارد.
سیگنال کاهشی از رشد تولید
برای داشتن تحلیل جامعی از چرایی تغییرات در تولید، بررسی آمار تولید به تنهایی اکتفا نمی‌کند. بررسی تغییرات در موجودی انبار محصولات، علاوه بر اینکه تحلیل بهتری از علت تغییرات ارائه می‌دهد، به‌دلیل آنکه شاهدی از وضعیت بازار و تقاضا است، می‌تواند در پیش‌بینی روند آتی تولید نیز کمک کند. به عبارت دیگر اگر رشد تولید بیشتر از رشد فروش باشد، موجودی انبار در آن دوره افزایش یافته و اگر رشد تولید کمتر از رشد فروش باشد، موجودی انبار کاهش داشته است. بررسی آمارهای رسمی درباره تغییرات موجودی انبار نشان می‌دهد اولا تغییرات در موجودی انبار در مجموع صنایع در سال‌های اخیر عموما زیر ۳درصد از تولید بوده است. دوم اینکه با توجه به تحریم‌های بین‌المللی و اینکه بسیاری از صنایع در زیر ظرفیت اسمی خود تولید می‌کنند، می‌توان این فرضیه را مطرح کرد که مهم‌ترین بازدارنده رشد تولید در بین صنایع، محدودیت در تقاضای داخلی و خارجی است. از این‌رو بهبود در تقاضا می‌تواند محرک رشد تولید محسوب شود. افزون بر این، بررسی آمارهای رسمی نشان می‌دهد از تیر تا اسفند ماه سال ۱399 رشد تولید و فروش کمتر از یک درصد با هم اختلاف داشتند که این نکته نشان می‌دهد در بازه زمانی مذکور شوک غیرقابل پیش‌بینی قابل توجهی بر سمت تقاضا و یا عرضه محصولات صنعتی وارد نشده است. در نهایت اینکه بررسی تغییرات موجودی انبار شرکت‌های صنعتی در سال جاری نشان می‌دهد در فروردین و اردیبهشت ماه، تغییر در موجودی انبار شرکت‌های صنعتی تحت تاثیر تغییر قابل توجه در استراتژی فروش شرکت‌های خودروساز قرار گرفت؛ به‌نحوی‌که شاخص کل موجودی انبار صنعت را با کاهش موجودی انبار مواجه کرد. این روند در خردادماه عوض شد و تا پایان مهر ماه نیز برقرار بود؛ به‌نحوی‌که موجودی انبار در بخش صنعت به‌طور متوسط افزایش را نشان می‌دهد. به عبارت دیگر رشد فروش در ماه‌های اخیر کمتر از رشد تولید بوده و حتی در مرداد ماه رشد فروش کل صنعت نسبت به مدت مشابه سال قبل منفی نیز بوده است. در تحلیل‌های رسمی افزایش موجودی انبار در 5 ماه متوالی می‌تواند پشتوانه ضعیف تقاضا از رشد بیشتر تولید صنعتی در شرایط فعلی را نشان دهد.
تحلیل موجودی انبار صنایع منتخب
در بخش دیگری از گزارش پژهشکده پولی و بانکی به تحلیل موجودی انبار 4 صنعت محصولات شیمیایی، خودروسازی، صنایع کانی‌های فلزی و دارویی در نخستین ماه پاییز سال جاری پرداخته است. مورد نخست در این خصوص، صنعت محصولات شیمیایی است. بنا بر گزارش‌های رسمی، صنعت مذکور در مهرماه افزایش قابل توجهی در موجودی انبار داشته است. با توجه به رشد تولید نزدیک به صفر دراین صنعت می‌توان گفت که فروش شرکت‌های این صنعت در ماه اخیر نسبت به مدت مشابه کاهش داشته است. تحلیل‌های رسمی حاکی از آن است که با توجه به اینکه در فصول سرما معمولا محدودیت‌هایی برای تامین خوراک پتروشیمی‌ها تعیین می‌شود. این افزایش در موجودی انبار در این صنعت می‌تواند استراتژیک و در راستای تامین کمبود تولید دوره‌های آتی باشد. یکی دیگر از صنایعی که در دوره‌های اخیر بیشترین تغییر را در موجودی انبار داشته، صنعت خودرو است. این صنعت از مرداد ماه ۱399 تا اسفند ۱399 به‌طور متوسط در هر ماه به میزان 8/ 12درصد به موجودی انبار خود اضافه کرد؛ اما در اردیبهشت ماه سال جاری رشد فروش حدود ۲7درصد بیشتر از تولید بوده است که به معنی کاهش موجودی انبار انباشته شده در ماه‌های قبلی است. در ادامه و در تیر ماه نیز رشد فروش این صنعت حدود 1/ 15درصد بیشتر از رشد تولید این صنعت بوده که نشان‌دهنده کاهش در موجودی انبار این صنعت شده است. در ادامه این روند، در مردادماه تا مهر ماه نیز موجودی انبار این صنعت به ترتیب 4/ 9، 5/ 5 و 2/ 5 درصد کاهش داشته است. در نهایت صنایع دیگر گزارش‌شده در این قسمت، صنایع کانی‌های فلزی و دارویی است. بنا بر آمارهای رسمی، رشد منفی تولید صنایع مذکور در مهرماه به همراه افزایش موجودی انبار در این صنایع نشان از کاهش قابل توجه تقاضا و فروش در این صنایع دارد.
2 نشانه از تضعیف شرکت‌های بورسی
یکی دیگر از مواردی که در این گزارش به آن پرداخته شده، بررسی سودآوری شرکت‌ها در کل است. اهمیت این موضوع به این دلیل است که برای تداوم تولید و پایداری رشد در صنایع، داشتن حاشیه سود مطمئن از الزامات مهم به‌شمار می‌آید. بنا بر آمارهای رسمی، از میان 467 شرکت که اطلاعات مربوط به سود و زیان آنها در بازه 6ماه ابتدای سال جاری در دسترس بوده معادل۶0 شرکت زیان‌ده بوده‌اند. این در حالی است که در 6ماه ۱399 تعداد شرکت‌های زیان‌ده برابر 53 شرکت بوده است. این موضوع نشان می‌دهد تعداد شرکت‌های زیان‌ده در صنایع در سال جاری افزایش داشته است. تحلیل‌های رسمی نشان می‌دهد افزایش تعداد شرکت‌های زیان‌ده نسبت به مدت مشابه سال گذشته در سال‌های اخیر سابقه نداشته است؛ به‌نحوی‌که در سال‌های اخیر همواره از تعداد شرکت‌های زیان‌ده کاسته می‌شد. دیگر اینکه سود اسمی این شرکت‌ها در 6ماه ۱۴00 نسبت به سال قبل حدود رشد ۱۱8درصدی داشته است. این در حالی است که رشد سود اسمی در سه‌ماه ۱۴00 بیش از ۱8۵ و در سال ۱399 نیز بیش از ۱33درصد بوده است. به عبارت دیگر اگرچه رشد سود اسمی در بین شرکت‌ها در 6ماه ۱۴00 نیز ادامه داشته و این رشد بسیار بالاتر از تورم بوده است؛ اما این رشد در مقایسه با رشد سودآوری در فصول قبلی کمتر و روند نزولی را نشان می‌دهد. در مجموع، افزایش تعداد شرکت‌های زیان‌ده به همراه روند نزولی رشد سود می‌تواند علامت‌های هم‌جهت در راستای تضعیف سودآوری شرکت‌های بورسی است.
اثر زیان‌بار قیمت‌گذاری دستوری
در بخش انتهایی این گزارش به تحلیل سودآوری صنایع مختلف به تفکیک پرداخته شده است. بنا بر تحلیل‌های رسمی در بین صنایع مهم مانند سنوات اخیر شرکت‌های خودروسازی و ساخت قطعات بدترین وضعیت را از نظر سودآوری دارند؛ به‌صورتی‌که صنعت مذکور تنها صنعتی است که جمع سود خالص شرکت‌های آن منفی شده است. البته با توجه به کاهش زیان تجمیعی صنعت و کاهش تعداد شرکت‌های زیان‌ده دو فصل اخیر نسبت به مدت مشابه سال قبل به نظر می‌رسد روند سودآوری این صنعت بهتر شده است. دیگر اینکه صنایع صادرات‌محور مانند صنایع محصولات شیمیایی و صنایع فلزات اساسی به‌دلیل رشد نرخ ارز در چند فصل اخیر بیشترین رشد سود اسمی را داشتند. بنا بر آمارهای رسمی، رشد سود اسمی صنعت محصولات شیمیایی و فلزات اساسی به ترتیب به میزان ۱۱۶ و ۱۴7درصد نسبت به مدت مشابه بوده که بسیار بیشتر از سایر صنایع بوده است. با وجود این، نرخ رشد سودآوری این صنایع در 6ماه سال جاری در مقایسه با نرخ رشد 3ماهه روندی نزولی داشته است.
از سوی تولیدکننده‌های محصولات ضروری و مصرفی مانند صنایع دارویی و غذایی رشد سود اسمی کمتر از رشد تورم داشته‌اند؛ به‌گونه‌ای‌که رشد سودآوری صنعت محصولات غذایی در 3ماه و 6ماه ۱۴00 نسبت به مدت مشابه سال قبل به ترتیب به میزان منفی ۱۶درصد و صفردرصد بوده است. همچنین این نرخ‌های رشد برای صنعت دارویی نیز به ترتیب معادل ۲۲درصد و ۲3درصد بوده است. از این‌رو می‌توان گفت ارزش حقیقی سودآوری صنایع مذکور در سال جاری کاهش داشته است. در نهایت اینکه تعداد شرکت‌های زیان‌ده در این صنایع نیز در سال جاری نسبت به مدت مشابه سال قبل افزایش داشته است. تحلیل‌های رسمی حاکی از این است که کاهش ارزش حقیقی سود این صنایع و افزایش تعداد شرکت‌های زیان‌ده می‌تواند ریشه در قیمت‌گذاری دستوری این صنایع داشته باشد که حاشیه سود این صنایع را تحت تاثیر منفی قرار داده است.