شهرستان گناباد با هزار و ۴۵۰ هکتار کشتزار سماق بالغ بر ۹۰ درصد تولید سماق کشور را به خود اختصاص داده است و به عنوان پایتخت یا قطب سماق ایران شناخته می‌شود.
به گزارش اعتمادساز، سماق در غرب آسیا، شرق آفریقا، آمریکای شمالی و در کشورمان در استان‌های خراسان رضوی، آذربایجان شرقی، آذربایجان غربی، البرز، قزوین و همدان به صورت زراعی و باغی تولید می‌شود که در شرق کشور تنها در خراسان رضوی و در شهرستان گناباد کاشته می‌شود.
بیش از 90 درصد سماق ایران از کشتزارهای شهرستان گناباد برداشت می‌شود و حدود 10 درصد آن نیز در دیگر استانها تولید می‌شود.
وجود بیش از هزار و 450 هکتار عرصه زیر کشت سماق در گناباد برای افزون بر 600 خانوار در این شهرستان و بخصوص در روستای “خانیک” در بخش “کاخک” اشتغال مستقیم ایجاد کرده است؛ ضمن اینکه از هزار و 450 هکتار کشتزار سماق شهرستان گناباد، هزار و 150 هکتار بارور است.
نوید پارسایی، کارشناس کشاورزی گفت: سماق درختچه ای کوهستانی است که در زمین هایی با شیب‌های ملایم تا به نسبت تندکوهپایه ای رشد کرده و میوه می دهد و میوه ها به صورت خوشه برداشت و پس از خشک شدن فرآوری شده و به عنوان چاشنی غذا استفاده می‌شود.
وی ادامه داد: بیشتر مردم سماق را با مصارف غذایی آن و استفاده در زمان صرف چلوکباب می‌شناسند در حالی که سماق دارای طیف گسترده‌ای از ترکیبات دارویی مانند اسیدهای ارگانیک، فنولیک اسید، فلاونوئیدها، آنتوسیانین‌ها، تانن‌های هیدرولیزکننده و ترپنوئیدها است.
این کارشناس کشاورزی بیان کرد: سماق در درمان بیماری هایی نظیر دیابت، فشار خون، نقرس، تیویب دستگاه گوارش و کبد چرب، دردهای عضلانی و کاهش کلسترول و پوکی استخوان نقش مهمی دارد.
پارسایی افزود: سماق گناباد از گیاهانی است که پودر آن به عنوان یکی از ادویه‌های محبوب در ایران مورد استفاده قرار می‌گیرد و رنگی نزدیک به قرمز و طعمی متمایل به ترشی دارد که از طریق قلمه، پاجوش و بذر تکثیر می‌شود و رایج‌ترین روش کشت آن پاجوش است.
وی عنوان کرد: سماق تنها گیاه دارویی است که بعد از کشت بوته، آفتی ندارد و بدون آبیاری و از طریق ریشه تکثیر می شود و علاوه بر جلوگیری از فرسایش خاک در زمین های شیب دار، نقش مهمی در درآمدزایی برای کشاورزان و روستاییان دارد.
این کارشناس کشاورزی تصریح کرد: سماق فواید بسیار زیادی دارد و باید در سبد مصرفی خانوار قرار بگیرد و سماق مکیدن در درمان بیماری های دهان و دندان از جمله بیماری های لثه بسیار مفید است و در درمان چربی کبد و فشار خون کمک بزرگی می کند.
بهترین محصول برای اراضی شیبدار سماق است، این گیاه تا موقعی که بارندگی نشود در سر درخت محفوظ است و به دلیل ترشی آن هیچ پرنده‌ای هم به آن خسارت نمی‌زند و گیاهی مقاوم به خشکی است و باید طرح توسعه کشت و فرآوری آن با جدیت انجام تا ارزش افزوده و درآمد بیشتری عاید کشاورزان منطقه شود.
برداشت 300 تن خوشه سماق در شهرستان گناباد
اسماعیل قربانی، مدیر جهاد کشاورزی گناباد گفت: عملیات برداشت محصول سماق از سطح هزار و 450 هکتار از سطح باغات این شهرستان از نیمه مرداد ماه آغاز شده است.
وی ادامه داد: از این سطح هزار و صد هکتار آن بارور و 250 هکتار آن به صورت نهال است و پیش‌بینی می‌شود در سال زراعی جاری حدود 300 تن خوشه سماق از این سطح برداشت شود.
مدیر جهاد کشاورزی گناباد با اشاره به اشتغال 600 خانوار در مراحل کاشت، داشت و برداشت سماق افزود: روستای خانیک در خراسان رضوی در کاشت و توسعه باغات سماق مقام اول را دارد و اشتغال بسیاری زیادی در این حوضه ایجاد شده است.
قربانی گفت: با همت باغداران روستای خانیک، دهیاری و شورای اسلامی ، شرکت تعاونی باغداران چهار فصل خانیک تشکیل و با راه اندازی کارگاه فرآوری، محصول تولید شده از کشاورزان خریداری و پس از فرآوری و بسته بندی به بازار مصرف عرضه شود.
وی با اشاره به ارگانیک بودن این محصول و اخذ گواهی مربوطه از اتحادیه اروپا، افزود: محصول تولیدی به اقصا نقاط دنیا از جمله روسیه ، آلمان ، فرانسه و کشورهای حوزه خلیج فارس نیز صادر می‌شود.
مدیر جهاد کشاورزی گناباد در خصوص اهمیت کشت این محصول و توسعه آن با توجه به شرایط و سازگاری آن با کم آبی و خشکسالی های منطقه گفت: روستای خانیک به‌عنوان بیشترین سطح زیر کشت سماق در کشور به‌عنوان پایتخت سماق ایران شناخته می‌شود.
قربانی با بیان اینکه سماق این شهرستان به صورت کاملا طبیعی و بدون سم و کود کشاورزی پرورش و تولید می‌شود، اضافه کرد: سماق خانیک دارای طعم و بوی مطبوع و رنگ زیبایی است که به دلیل رنگ و طعم مطبوع آن از سماق‌های بسیار مرغوب در کشور است.
وی ادامه داد: سماق در شهرستان گناباد در اراضی شیبدار و دیمی و به صورت نهال و پاجوش کشت می‌شود و اهالی روستاهای براکوه شهرستان مخصوصاً روستای خانیک همه‌ساله پیش‌از فرا رسیدن فصل پاییز خوشه‌های خشک سماق را از درختان جدا کرده و پس از فرآوری آن را به بازار مصرف عرضه می‌کنند.
ثبت ارگانیک سماق در شرکت‌های بین المللی اروپایی
رحمتی موسس و سهامدار شرکت تعاونی کشاورزی باغداران چهارفصل خانیک گفت: در اولین گام شرکت تعاونی باغداران چهارفصل را با مشارکت مردم و باغداران منطقه راه اندازی کردیم و در حال حاضر بیش از 100 نفر عضو سهامدار در این شرکت فعالیت دارند.
وی ادامه داد: به خاطر اینکه محصول را بهتر بشناسانیم اولین کاری که کردیم با توجه به کیفیت و شرایط خاص این گیاه دارویی کار ثبت ارگانیک این محصول را با همکاری جهاد کشاورزی در شرکت های بین المللی اروپایی در سال 1399 انجام دادیم و ما سال دوم نظارتی گیاهان ارگانیک را از طریق اتحادیه اروپا سپری می‌کنیم.
این فعال حوزه محصول سماق افزود: سال های گذشته که برداشت سماق انجام می‌شد، این محصول از طریق دلالان با قیمت نازل به فروش می رفت و عایدی و سودی برای مردم جز زحمت نداشت ولی از زمانی که شرکت تعاونی تشکیل شد و ثبت ارگانیک این محصول انجام شده و این محصول قیمت واقعی خود را پیدا کرده است از آن پس کشاورزان رغبت خوبی نسبت به توسعه باغات پیدا کردند و به طرف برداشت درست و اصولی حرکت کردند.
رحمتی بیان کرد: با کمک بانک کارآفرینی امید و بانک کشاورزی اعتباراتی تامین شد و با کمک و پیگیری نماینده شهرستان و ارگان‌های شهرستانی و استانی از جمله جهاد کشاورزی، تعاون روستایی و منابع طبیعی، دستگاه‌های بسته بندی تمام اتوماتیک و تمام استیل تهیه و در محل کارگاه فرآوری روستا نصب شد.
وی با اشاره به اینکه در حال حاضر کار صفر تا صد این محصول از جمله برداشت، فرآوری، بسته بندی و صادرات آن در داخل روستا انجام می‌شود افزود: در این واحد امکان بسته بندی از دو گرم برای رستوران ها، بسته های 50 گرمی، 500 گرمی و هزار گرمی وجود دارد و امیدواریم در سال‌های آینده بتوانیم بهره وری بیشتر از این محصول از جمله تولید سس سماق و تولید انواع گیاهان دارویی بر پایه سماق را داشته باشیم.
موسس و سهامدار شرکت تعاونی کشاورزی باغداران چهار فصل خانیک گفت: دلیل اینکه خریداران این محصول دنبال سماق خانیک هستند به جهت ترشی بالای این محصول می باشد و فرآوری سماق به صورت کاملاً خالص و ارگانیک انجام می‌شود .
رحمتی ادامه داد: دستگاهی که با همت جوانان روستای خانیک طراحی و ساخته شده است قادر است علاوه بر جداسازی دانه از چوب خوشه، پودر سماق را از هسته جدا کند که تمام استاندارد های محصول تولیدی را دارا است و صرفاً پودر خالص سماق در مراحل بعد وارد دستگاه های بسته بندی می‌شود .
وی افزود:در حال حاضر صادرات ما به کشورهای اروپایی از جمله روسیه، آلمان، فرانسه و کشورهای حاشیه خلیج فارس که طالب سماق این منطقه هستند انجام می‌شود و امیدواریم با همکاری رسانه های شهرستان بتوانیم این محصول را نه تنها در کشور حتی در کشورهای خارجی بیشتر بشناسانیم.
رحمتی با اشاره به اشتغال زایی 12 نفر به صورت مستقیم وایجاد تعداد بالایی شغل به صورت غیر مستقیم افزود: امیدواریم این واحد فرآوری که از دل روستا برخاسته و محصول بومی منطقه است بتواند الگوی موفق توسعه در کشور باشد.
مقاومت زیاد درختان سماق در برابر کم آبی و آفات
مجتبی محرابی، رئیس اداره منابع طبیعی و آبخیزداری شهرستان گناباد گفت: با توجه به اینکه ارتفاعات جنوبی شهرستان ظرفیت تولید سماق را داشته و به‌صورت بومی در بسیاری از دامنه های کوهستانی این منطقه وجود دارد و به جهت خاصیت طبیعی و کیفی بودن تولیدات سماق در این منطقه، سماق یکی از محصولات استراتژیک منطقه به شمار می رود، لذا برنامه ریزی مناسب برای صنایع تبدیلی، بازاریابی، فروش و صادرات آن توسط شرکت تعاونی باغداران چهارفصل گناباد با برند داروا و دارواکوه در محل روستای خانیک شهرستان گناباد با استقرار صنایع مرتبط صورت گرفته است.
وی ادامه داد: سماق یکی از گونه های جنگلی است که در پروژه های جنگل کاری توسط اداره منابع طبیعی و آبخیزداری و پروژه های جنگل کاری اقتصادی مشارکتی در ارتفاعات جنوبی گناباد در اراضی ملی و توسط بهره برداران در اراضی مستثنیات نیز کشت می‌شود که علاوه بر ویژگی های حفاظت خاک و کنترل رسوب موجب رونق اقتصادی منطقه، درآمدزایی مناسب برای کشاورزان و ایجاد زمینه اشتغال پایدار را برای روستاییان منطقه فراهم کرده است.
رئیس اداره منابع طبیعی و آبخیزداری شهرستان گناباد خاطرنشان کرد: با توجه به خشکسالی های پیاپی در چند دهه اخیر و کمبود آب و بروز برخی آفات درختان میوه از جمله کرم خراط و کرم سرشاخه خوار، درختان میوه اکثراً خشک و یا بازدهی مناسبی ندارند ولی در این بین گونه سماق نسبت به کم آبی و آفات مقاومت خوبی نشان داده و کمتر تحت تاثیر عوامل مذکور قرار گرفته است که این قابلیت ظرفیت مناسبی جهت توسعه این گونه در منطقه فراهم کرده است.
تسنیم