آرمین منتظری
اروپا برای تامین 35درصد گاز موردنیازش به واردات از روسیه وابسته است.
تنش‌ها میان روسیه و اوکراین آن‌قدر بالا گرفته که کشورهای اروپایی نگران قطع شدن جریان ارسال گاز از روسیه به سمت شرق اروپا هستند. همین مساله موجب شده ایالات متحده امریکا به کشورهای اروپایی اطمینان دهد که به آنها کمک می‌کند تا بتوانند مسیرهای جایگزین تامین انرژی مورد نیاز خود را بیابند.
دولت امریکا با قطر و دیگر تولیدکنندگان بزرگ انرژی تماس‌هایی برقرار کرده تا ببیند آیا آنها در صورتی که روسیه به اوکراین حمله کرد و جریان گاز را به سمت اروپا بست، می‌توانند انرژی مورد نیاز اروپا را تامین کنند یا خیر. به نظر می‌رسد که امریکا و اروپا خودشان را برای تحریم روسیه آماده می‌کنند و در این شرایط حتما اروپا به منابع انرژی جایگزین نیاز خواهد داشت.
تا به همین جای کار هم چندین ماه است که صادرات گاز روسیه به اروپا کمتر از حد معمول بوده است. سیاستمداران اروپایی معتقدند که روسیه از قیمت بالای گاز به عنوان اهرم فشاری درخصوص پروژه نورداستریم 2 که متعلق به شرکت گازپروم روسیه است، استفاده می‌کند. گازپروم اما می‌گوید که کاملا براساس قراردادش با مشتریان اروپایی عمل کرده است. اما سوال این است که اروپا تا چه اندازه از روسیه گاز وارد می‌کند؟
اروپا برای تامین 35درصد گاز موردنیازش به واردات از روسیه وابسته است. بیشتر این گاز از خطوط لوله‌ای نظیر یامال- اروپا به اروپا فرستاده می‌شد. این خط لوله از بلاروس و لهستان عبور کرده و به آلمان می‌رود و به خط لوله نورد استریم 1 وصل می‌شود.
این خط لوله مستقیم از طریق دریای بالتیک و اوکراین به آلمان می‌رسد. بازارهای گاز اروپا به شبکه‌ای از خطوط لوله متصل هستند. بیشتر کشورهای اروپایی طی سال‌های اخیر وابستگی‌شان به گاز وارداتی از روسیه را قطع کرده‌اند و علاوه بر این مسیرهای جایگزین دیگری که اوکراین را دور بزند و به اروپا برسد نیز در دسترس هستند.
تا سال گذشته، اوکراین کریدور ترانزیت بیشتر گازی بود که به اسلواکی وارد می‌شد و از آنجا نیز جریان گاز به کشورهای اتریش و ایتالیا می‌رفت. اما تحریم‌های علیه روسیه می‌تواند بر جریان گازی که از طریق خط لوله یامال-اروپا، نورد استریم1 و ترک‌استریم می‌گذرد، اثر منفی بگذارد. نورد استریم 2 نیز برای اینکه بتواند گاز بیشتری از روسیه به آلمان ارسال کند هنوز در انتظار تایید‌های نهایی است.
تحلیلگران بازار گاز معتقدند که اگر روسیه تحت تحریم‌های بیشتر قرار بگیرد این مساله بر شدت و میزان جریان گاز به سمت اروپا تاثیر منفی گذاشته و تحمیل این وضعیت برای کشورهای اروپایی دشوار است. ند پرایس، سخنگوی وزارت خارجه امریکا اخیرا اعلام کرد که اگر روسیه به اوکراین حمله کند، خط لوله نورداستریم2 تاییدیه‌های نهایی را دریافت نخواهد کرد.
منابع جایگزین برای اروپا
برخی کشورهای اروپایی منابع جایگزین انرژی در اختیار دارند. برای مثال آلمان که بزرگ‌ترین مصرف‌کننده گاز روسیه است، می‌تواند از طریق خطوط لوله از کشورهای نروژ، هلند، بریتانیا و دانمارک نیز گاز وارد کند. اما نخست‌وزیر نرژو اعلام کرده این کشور که دومین دارنده بزرگ ذخایر گازی اروپا است همین حالا هم با تمام ظرفیت خود گاز صادر می‌کند و نمی‌تواند خلأ گاز صادراتی از روسیه را پر کند.
کشورهای جنوب اروپا می‌توانند از طریق خط لوله ترانس آدریاتیک که از سمت آذربایجان به ایتالیا می‌رسد گاز دریافت کنند. خط لوله ترانس آناتولیان که از ترکیه می‌گذرد نیز گزینه دیگر جنوب اروپا است. کشورهای همسایه می‌توانند گاز را از طریق اتصالات داخلی خطوط لوله خود انتقال دهند، اما این کشورها ممکن است تمایلی به جدا کردن گاز مورد نیاز خود نداشته باشند و واردکنندگان را مجبور کنند هزینه بسیار بالاتری برای دریافت گاز پرداخت کنند.
علاوه بر همه اینها، میزان ذخایر گازی اروپا برای فصل زمستان بسیار کم است و زمستان دقیقا زمانی است که به‌طور معمول تقاضا برای مصرف گاز در اروپا بسیار بالا می‌رود. تحلیلگران می‌گویند که ذخایر دایمی گاز که در انبارهای زیرزمینی برای حفظ سطح فشار نگهداری می‌شود، به لحاظ تئوریک می‌تواند در مواقع اضطراری مورد استفاده قرار بگیرد. اما در درازمدت، کمیسیون اروپا سیستمی در‌نظر دارد که به کشورهای اتحادیه اروپا اجازه دهد به‌طور مشترک ذخایر استراتژیک گاز خریداری کنند و قصد دارد میلیون‌ها ساختمان را برای صرفه‌جویی در انرژی و کاهش انتشار CO2 بازسازی کند.
واردات گاز طبیعی مایع (LNG) به شمال غربی اروپا، به ویژه از ایالات متحده، در ماه جاری افزایش یافته است، زیرا قیمت گاز هلندی که استاندارد گاز مورد استفاده اروپا است، بالاتر از همتای ال‌ان‌جی آسیایی آن است. زیرساخت اتحادیه اروپا می‌تواند به کشورهای عضو اجازه دهد واردات ال‌ان‌جی بیشتری داشته باشند. هرچند محدودیت‌هایی برای تولید و حمل‌ونقل برای تامین‌کنندگان ال‌ان‌جی وجود دارد.
اندیشکده بروگل روز پنجشنبه اعلام کرد ظرفیت جهانی مایع‌سازی گاز تقریبا به‌طور کامل مورد استفاده قرار گرفته است. بروگل اعلام کرد: «با فرض دمای متوسط، واردات ال‌ان‌جی بالا از شدت یافتن کمبود فیزیکی گاز قبل از پایان زمستان امسال جلوگیری می‌کند.»
چندین کشور اروپایی گزینه‌هایی برای پر کردن این خلأ دارند؛ از جمله واردات برق از طریق اتصالات داخلی از همسایگان، یا افزایش تولید برق از انرژی‌های هسته‌ای، تجدیدپذیر، برق‌آبی یا زغال‌سنگ. اما دردسترس بودن انرژی هسته‌ای در آلمان، بریتانیا، بلژیک و فرانسه به دلیل از کار افتادن، توقف تدریجی و قطعی مکرر در حال کاهش است. چندین کشور اتحادیه اروپا تحت فشارها برای دستیابی به اهداف مرتبط به مبارزه با تغییرات آب‌و‌هوایی، نیروگاه‌های قدیمی زغال‌سنگ را تعطیل کرده‌اند.
برخی کشورها نیز نیروگاه‌های قدیمی با سوخت زغال‌سنگ را تعطیل کرده‌اند و برخی از این نیروگاه‌ها فقط به عنوان منابع پشتیبانی استفاده می‌کنند. در بحران‌های گذشته، کشورها اقداماتی را برای کاهش تولید صنعتی در زمان‌های خاص صورت دادند و برخی نیز با پرداخت پول تلاش کردند از ژنراتورهای پشتیبان برای تولید انرژی استفاده کنند و برخی نیز دستور کاهش مصرف انرژی به خانوارها یا اجرای قطع موقت برق را صورت دادند.
27 کشور عضو اتحادیه اروپا قوانین و مقرراتی برای مدیریت بحران انرژی دارند. این قوانین سه سطح بحران را شامل می‌شود: هشدار اولیه، هشدار سریع و وضعیت اضطراری. هر کشور اتحادیه اروپا باید برنامه‌ای برای مدیریت این سه سطح بحران به‌علاوه اقدامات پیشگیرانه برای کاهش دامنه خطر داشته باشد. دو سطح اول نیاز به پاسخ‌های مبتنی بر بازار دارند. این پاسخ‌ها می‌تواند شامل الزام تاجران و تامین‌کنندگان گاز برای تلاش سریع برای به دست آوردن منابع جایگزین، از طریق واردات یا استقرار ذخیره‌سازی گازی باشد که رزرو کرده‌اند.
در مواقع اضطراری، دولت‌های اروپایی می‌توانند برای اطمینان از تامین گاز خانوارها و خدمات ضروری در بازار عرضه و مصرف مداخله کنند. این گزینه‌ها شامل دستور دادن به شرکت‌ها برای استفاده بیشتر از گاز ذخیره‌شده، تغییر سوخت از گاز به سوخت‌های دیگر مانند نفت یا زغال‌سنگ یا متوقف کردن فعالیت تاسیسات صنعتی است.
مقررات اتحادیه اروپا همچنین شامل اقدامات مبتنی بر همبستگی نیز هست. کشورهایی که زیرساخت گاز متصل دارند در این شرایط ملزم می‌شوند از یک کشور اتحادیه اروپا که در مواقع اضطراری ممکن است درخواست کمک کند، در ازای دریافت غرامت حمایت کنند.
دولت هلند روز پنجشنبه اعلام کرد که در حال ملاقات با مصرف‌کنندگان گاز صنعتی است تا در صورت تشدید تنش‌های روسیه و اوکراین، یک طرح اضطراری برای حفاظت از منابع انرژی حیاتی ایجاد کند. در 15 سال گذشته اروپا شاهد اختلافات متعددی بین روسیه و اوکراین بر سر گاز بوده که بیشتر مربوط به قیمت گاز بود.
در سال 2006، شرکت گازپروم به مدت یک روز عرضه به اوکراین را قطع کرد. در زمستان 09-2008، اختلال در عرضه گاز روسیه سراسر اروپا را در سرما فرو برد. در سال 2014 نیز، روسیه پس از الحاق کریمه به خاک خود، صادرات گاز خود را به اوکراین قطع کرد. اوکراین در نوامبر 2015 خرید گاز روسیه را متوقف کرد.
اوکراین وابستگی خود را به واردات مستقیم گاز از روسیه از طریق مکانیسم جریان معکوس کاهش داده است؛ این مکانیسم به اوکراین اجازه می‌دهد از کشورهای اتحادیه اروپا گاز وارد کند./روزنامه اعتماد