یکی از مهمترین رویکردهای دولت سیزدهم در سال ۱۴۰۱ تحکیم روابط ایران با آسیا بود که بازگشت روابط ایران و عربستان به مدار توافق و به تبع آن ارتباط با کشورهای عربی حوزه خلیج فارس و همچنین قرارداد با چین و روسیه در سفر رییس جمهور به کشورهای مستقل حوزه شرق در این راستا تعریف می‌شود.
«استحکام درونی ملت ایران» مهم ترین گزاره‌ای بود که رهبر انقلاب در دیدار نوروزی امسال در حرم امام رضا علیه السلام تبیین و موشکافی کردند، به قرار یک سنت دیرینه سخنرانی سال نو در مشهد مقدس و سخنرانی در سالگرد ارتحال امام (ره) ذیل مجموعه بیانات جمع‌بندی و ناظر به چشم انداز کلی حرکت ملت ایران است که به رسم هرسال این بار هم در اولین روز بهار ۱۴۰۲ توسط رهبر حکیم انقلاب ترسیم شد.
یکی از نکات کلیدی دیدار نوروزی سال جدید برشمردن نشانه های این استحکام درونی بود که رهبر انقلاب در این زمینه به پیشرفتهای بزرگ ملّت ایران اشاره کردند و گفتند که «نمیخواهند بگذارند این حرفها تکرار بشود. دشمن از تکرار این حرفها، از بیان این حرفها بشدّت ناراحت و ناراضی است امّا واقعیّت است. ما پیشرفتهایی پیدا کرده‌ایم که همه این پیشرفتها در دوران تحریم بود، در دوران محاصره‌ی اقتصادی بود.
پیشرفت در حوزه‌ی زیرساخت‌های کشور؛ در جادّه، در ریل، در سدسازی، در آب‌رسانی ــ [مثل] همین آب‌رسانی غدیر که [افتتاحش] اخیراً انجام گرفت. در ساخت پالایشگاه، در ساخت بیمارستان؛ که بسیاری از اینها در همین ۱۴۰۱ انجام گرفته است؛ که یک قسمتی، یک بخشی در پارس جنوبی تماماً از صفر تا صدش ایرانی است؛ این [پیشرفت] اتّفاق افتاد؛ کِی؟ در وقتی که این‌همه تحریم هست، این فشار اقتصادی هست. [پیشرفت] در تولید گاز مایع که یکی از کارهای بسیار مهم بود.
پیشرفت در حوزه‌ی روابط خارجی؛ غربی‌ها فشار آوردند که ایران را منزوی کنند؛ آنچه اتّفاق افتاد، نتیجه‌ی عکس داد. در بخشی از پیمانهای مهم عضو شدیم؛ دشمن میخواست ما را منزوی کند، تلاش و توانایی‌های ملّت ایران موجب شد که ما بتوانیم در بخشی از پیمانهای منطقه‌ایِ مهم و مؤثّر عضو بشویم؛ منزوی که نشدیم، بعکس، مطرح شدیم و روابطمان با دولتهای منطقه و ملّتهای منطقه تقویت شد. ارتباطات قوی با آفریقا و آمریکای لاتین جزو برنامه‌های حتمی ما است و ان‌شاءالله این برنامه را دنبال خواهیم کرد.»
خبرگزاری ایرنا در سلسله گزارش‌هایی به بررسی مصداقی و جزیی پیشرفتهای مورد اشاره رهبر انقلاب پرداخته است که در ادامه از نگاهتان می‌گذرد:
رهبر انقلاب در حرم رضوی فرمودند که «ما رابطه‌ی خودمان را با آسیا صد درصد محکم‌تر کردیم؛ بعد از این هم همین را ادامه خواهیم داد» قطعا یکی از مهم ترین این رویکردها بازگشت ایران و عربستان به مدار توافق و ارتباط مثبت و به تبع آن ارتباط با کشورهای عربی حوزه خلیج فارس و همچنین قرارداد با چین و روسیه در سفر رییس جمهور به کشورهای مستقل حوزه شرق است.
توافق ایران و عربستان بعد از ۷ سال بن بست
به دنبال سفر بهمن ماه آیت‌الله سید ابراهیم رییسی به پکن، امیر دریابان «علی شمخانی» از روز دوشنبه ۱۵ اسفند با هدف پیگیری توافقات سفر رئیس جمهور، مذاکرات فشرده‌ای را به‌منظور حل‌وفصل نهایی موضوعات فیمابین تهران – ریاض با همتای سعودی خود در چین آغاز کرد و در پایان این مذاکرات، امروز ۱۹ اسفندماه ۱۴۰۱، بیانیه سه‌جانبه‌ای در پکن با امضای «شمخانی» نماینده مقام معظم رهبری و دبیر شورای عالی امنیت ملی، «مساعد بن‌محمد العیبان» وزیر مشاور و عضو شورای وزیران و مشاور امنیت ملی عربستان سعودی و «وانگ ئی» عضو دفتر سیاسی کمیته مرکزی حزب کمونیست و رئیس دفتر کمیسیون مرکزی امور خارجی حزب و عضو شورای دولتی جمهوری خلق چین صادر شد.
جمهوری اسلامی ایران و عربستان پس از ۷ سال طی بیانیه مشترکی با چین، ازسرگیری روابط طی دو ماه آینده را اعلام کردند. این بیانیه به واسطه اهمیت متن آن، و مهمتر از آن فرامتنش مورد توجه رسانه ها و ناظران بین المللی قرار گرفت. تقریبا وجه مشترک تحلیل ها ناظر بر پیروزی تهران، پکن و ریاض در این توافق و متضرر شدن اسرائیل و آمریکا از جهات مختلف بود.
در نتیجه گفت‌وگوهای انجام شده، جمهوری اسلامی ایران و پادشاهی عربستان سعودی توافق کردند ظرف حداکثر دو ماه، روابط دیپلماتیک خود را از سر گرفته و سفارت‌خانه‌ها و نمایندگی‌ها را بازگشایی کنند.
این بیانیه یادآور شد: وزرای امور خارجه دو کشور جهت اجرای این تصمیم و انجام تمهیدات لازم برای تبادل سفرا با یکدیگر ملاقات می‌کنند.
این بیانیه سه‌جانبه عنوان کرد: دو کشور با تاکید بر احترام به حاکمیت و عدم دخالت در امور داخلی یکدیگر در زمینه اجرای موافقت‌نامه همکاری‌های امنیتی امضا شده در تاریخ ۱۳۸۰.۱.۲۸خورشیدی برابر با ۲۰۰۱.۴.۱۷ میلادی و نیز موافقت‌نامه عمومی همکاری‌های اقتصادی، بازرگانی، سرمایه‌گذاری، فنی، علمی، فرهنگی، ورزشی و جوانان، امضا شده در تاریخ ۱۳۷۷.۳.۶ خورشیدی برابر با ۱۹۹۸.۵.۲۷ میلادی توافق کردند.
درخواست شورای همکاری خلیج فارس از ایران
بعد از این توافق وزرای خارجه کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس خواستار تداوم همکاری و گفت‌وگو با ایران برای حل اختلافات شدند. وزرای خارجه کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس در بیانیه ی پایانی این نشست که به ریاست بدر آلبوسعیدی، وزیر خارجه عمان برگزار شد، بر تداوم همکاری مشترک و حل اختلافات با ایران از راه‌های مسالمت‌آمیز تاکید کردند.
آنها در بیانیه خود از بازگشت روابط تهران وریاض استقبال کرده و ابراز امیدواری کردند که این گام در راستای حل اختلافات و درگیری‌های منطقه‌ای از طریق گفت‌وگو باشد. در بخشی از این بیانیه از تلاش‌های عمان و عراق در تسهیل روند گفت‌وگوهای تهران و ریاض ومیزبانی از چند دور مذاکرات تقدیر و تشکر شد. وزرای خارجه کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس همچنین بر ضرورت پایبندی ایران به توقف غنی سازی بیش از حد اورانیوم و همکاری با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی تاکید و برای همکاری با ایران در این پرونده ابراز آمادگی کردند.
تعامل با عراق و بازگشت اموال بلوکه شده ایران و تعامل سازنده با عمان و قطر هم بخش دیگری از دیپلماسی موفق منطقه ای دولت سیزدهم بود.
همچنین رایزنی و تعامل برای برگشت مطالبات ایران که بخش قابل توجهی از آن محقق شد، نیز از جمله دیگر مواردی بود که دستگاه دیپلماسی به آن اهتمام ورزید و در همین خصوص نیز به تلاش‌ها برای بازگشت پول‌های بلوکه شده ایران در دیگر کشورها در دستورکار وزارت امور خارجه قرار گرفت.
در همین خصوص نیز ناصر کنعانی سخنگوی وزارت امور خارجه روز دوشنبه ۱۹ دی ماه در نشست هفتگی با خبرنگاران درباره بدهی کره جنوبی به ایران اظهار داشت: مطالبات ما از کره جنوبی جزو مطالبات جدی ماست و مذاکرات در این رابطه ادامه دارد و همچنان منتظر هستیم دولت کره جنوبی به تعهدات قطعی خود در این رابطه عمل کند. مطالبات مالی ما از کره ارتباطی با هیچ موضوع و پرونده دیگری ندارد و دولت کره موظف است این مطالبات را به طور کامل و بدون تعلل مسترد کند. گفت‌وگوها به صورت دوجانبه و از طریق مکانیسم‌های مختلف ادامه دارد.
توسعه روابط اقتصادی و سیاسی با قاره آفریقا و آمریکای لاتین
علاوه بر این موارد، توسعه روابط اقتصادی و سیاسی با قاره آفریقا و همچنین با کشورهای حوزه آمریکای لاتین در این مدت از سوی دستگاه دیپلماسی مورد پیگیری قرار گرفت. در همین راستا وزیر امور خارجه سفری به کشورهای مالی و تانزانیا داشت و علاوه بر این مهدی صفری معاون دیپلماسی اقتصادی وزارت امور خارجه نیز به تعدادی از کشورهای آفریقایی سفر کرد و توافقات خوبی نیز در این سفرها حاصل شد. مهدی صفری معاون دیپلماسی اقتصادی وزارت امور خارجه ۱۵ آبان ماه توجه به آفریقا را از اولویت‌های سیاست خارجی دولت سیزدهم خواند و بر تجارت متوازن با این قاره تأکید کرد و از برگزاری نشست کمیسیون مشترک با آفریقای جنوبی، تانزانیا، زیمباوه در ماه‌های آتی خبر داد.
در بحث مراوده با کشورهای آمریکای لاتین نیز ۲۷ آذر ماه سالجاری برنامه همکاری‌های جامع ایران و نیکاراگوئه توسط وزرای امور خارجه دو کشور در تهران به امضا رسید. از سوی دیگر، مدیرکل آمریکای وزارت امور خارجه با اعلام دو برابر شدن حجم تجارت با برزیل در یک سال گذشته، از تمایل کوبا برای گسترش سطح روابط اقتصادی با ایران خبر داد و نخستین نشست کمیسیون مشترک همکاری‌های اقتصادی با بولیوی به میزبانی وزارت اقتصاد، به منظور تدوین نقشه راه همکاری نهادهای اجرایی دو کشور در تهران برگزار شد.
افغانستان و قفقاز
علاوه بر این، مدیریت چالش افغانستان، تنظیم روابط با هیأت حاکمه موقت افغانستان، تنظیم روابط و تقویت همکاری‌های دو و چندجانبه با کشورهای همسایه افغانستان و کنشگران این پرونده که می‌توان به میزبانی نشست همسایگان افغانستان در تهران و حضور موثر در نشست‌های دیگر اشاره کرد و همچنین مدیریت بحران در قفقا جنوبی و جلوگیری از تغییر ژئوپلتیک در این منطقه به ضرر ایران از دیگر مواردی بود که دستگاه دیپلماسی دولت سیزدهم به آن اهتمام ورزید.
از سوی دیگر و همانگونه که امیرعبداللهیان در برنامه پیشنهادی خود به مجلس عنوان کرد که «ما با قدرت از متحدان خود و جبهه مقاومت برای ایجاد امنیت حداکثری با همکاری منطقه استفاده خواهیم کرد»، تداوم و تقویت پشتیبانی از محور مقاومت و کشورهای همسو در جبهه‌های مختلف در این مدت در دستورکار دستگاه سیاست خارجی دولت آیت‌الله رئیسی بود.
وزارت امور خارجه همچنین در این مدت از ظرفیت نهادها و سازوکارهای چندجانبه برای تامین منافع ملی از جمله سازمان همکاری شانگهای، اتحادیه اقتصادی اورآسیا و … استفاده کرد و تنظیم و امضای برنامه‌ها و اسناد همکاری‌های بلندمدت دوجانبه با کشورهای مهم منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای نیز از دیگر مواردی بود که در این مدت محقق شد.