فارغ از اینکه مذاکرات وین با هدف رفع تحریم‌ها چه مسیری را طی می‌کند، ایران راه‌های جایگزین برای بی‌اثر کردن تحریم‌های امریکایی و فروش نفت به بازارهای آسیایی را پیدا کرده است.
روزنامه ایران ۱۳ بهمن از ابتکار عمل ایران در بی‌اثر کردن تحریم‌های نفتی و فرآورده‌های انرژی گزارش می‌دهد: راه‌های گریز ایران از تحریم‌ها در ترکیب با درآمد نفتی که در ماه‌ها و هفته‌های اخیر، فروش آن به شمار زیادی از کشورها امکان‌پذیر شده است، سبب شده که بر خلاف تصورات، این ایران نباشد که باید برای حل موضوع برجام شتاب به خرج دهد.
هر چند سید ابراهیم رئیسی به موازات خنثی‌سازی تحریم‌ها، مذاکرات هسته‌ای را نیز به منظور لغو تحریم ها دنبال می‌کند اما این در حالی است که او علاوه بر این، دست روی دست نگذاشته است تا همه وجوه سیاست خارجی و مناسبات اقتصادی ایران با جهان خارج به مذاکرات وین گره بخورد. در همین راستا به نظر می‌رسد که آلترناتیوهای قابل اجرا در حوزه بی‌اثرکردن تحریم‌های نفتی سبب شده از ابتدای سال‌جاری میلادی (۲۰۲۱) نشانه‌های خیره‌کننده‌ای از افزایش صادرات نفت ایران پدیدار شود که دلیل آن خریدهای مستقیم و غیرمستقیم نفت خام کشورمان از سوی شماری از شرکای آسیایی‌اش از جمله چین است.
در همین باره، خبرگزاری امریکایی رویترز نیز بیانیه اخیر وزارت خزانه‌داری امریکا را منتشر کرده است. بر اساس این خبر، واشنگتن نفتکش «وی ال سی سی عمان پراید» با پرچم «لیبریا» را که چندی پیش به بهانه حمل نفت ایران در لیست تحریم قرار داده بود، از لیست تحریم‌ها خارج کرده است. هرچند که رسانه‌های غربی می‌کوشند با پررنگ کردن این اقدامات نه چندان حائز اهمیت، نشان دهند که امریکا برای نتیجه‌بخشی مذاکرات وین، آماده است به ایران چراغ سبز نشان دهد اما مروری چند بر آنچه در بطن تحولات سیاست خارجی کشورمان می‌گذرد، حکایت از آن دارد که چنین اقداماتی بیش از آنکه نشانه‌های امیدوارکننده از عزم امریکا برای بازگشت به تعهدات برجامی این کشور باشد، مصداق کامل مثل «روغن ریخته نذر امام‌زاده کردن» است.
افزایش فروش نفت
ایران در آستانه ورود مذاکرات وین به مرحله‌ای تعیین‌کننده، در کاهش خسارات تحریم‌های اقتصادی امریکا موفقیتی خیره‌کننده را حاصل نموده و با اتکا به چنین موقعیتی، بر خواسته خود مبنی بر به آزمون گذاشتن فرمان احتمالی امریکا برای رفع تحریم‌ها در یک فرایند راستی‌آزمایی اصرار می‌ورزد. به عبارتی دیگر مقام‌های کشورمان با پیگیری چنین خواستی می‌کوشند دولتمردان امریکایی را با این واقعیت روبه‌رو سازند که رفع کاغذی تحریم‌ها اساساً یک امتیاز محسوب نمی‌شود تا در ازای آن به‌دنبال گرفتن امتیازاتی فراتر از برجام باشند.
چند ماه پیش بود که خبرگزای «رویترز» در گزارشی به نقل از شماری از منابع صنعتی و آمارهای مؤسسه تحقیقاتی «ریفینیتیو» اعلام کرد: «ایران به آرامی در حال فروش نفت است و مقادیر زیادی از نفت خام خود را به چین انتقال داده است و در عین حال، پالایشگاه‌های دولتی هند خرید نفت ایران را وارد برنامه‌های واردات سالانه خود کرده‌اند». بنابر این گزارش حجم فروش نفت ایران از سه ماهه آخر ۲۰۲۰ شروع به افزایش کرده است و پالایشگاه‌های مستقل در حوزه آسیا به مشتریان اصلی نفت ایران تبدیل شده‌اند.
این تحولات در شرایطی رقم خورده است که «جو بایدن»، رئیس‌جمهور امریکا در آبان ماه گذشته از مقام‌های کشورش خواست که نفت به میزان کافی در بازارهای جهانی عرضه شود تا کشورهای خریدار، میزان خرید نفت از ایران را کاهش دهند اما این تصمیم شتابزده مبنی بر ورود ۵۰ میلیون بشکه از ذخایر نفت استراتژیک امریکا به بازار با هدف پایین آوردن قیمت سوخت، به معنای نادیده گرفتن هشدار کارشناسانی بود که اعلام کردند این اقدام اثری کوتاه مدت خواهد داشت.
۲ ماه پس از انتشار این اطلاعیه از سوی رئیس‌جمهور امریکا قیمت نفت به بالاترین رقم طی چند سال گذشته رسید و گزینه‌های «بایدن» برای توقف این روند را محدود کرد. ناگفته پیدا بود چنین اقدامی که با هدف مقابله با ایران از سوی امریکا دنبال شد، نتیجه‌ای خلاف انتظار را رقم بزند و واشنگتن ناچار شود از برخی از بزرگترین کشورهای مصرف‌کننده نفت همچون چین، هند و ژاپن بخواهد در تلاشی هماهنگ برای کاستن از قیمت جهانی انرژی، آزادسازی ذخایر نفت خام خود را در دستور قرار دهند.
درخواستی که با طفره این کشورها از اجرای آن روبه‌رو شده است. در پی چنین روندی بود که رئیس جمهور کشورمان در حاشیه سفر استانی خود به هرمزگان اعلام کرد: «صادرات نفتی ایران به حدی افزایش یافته که ما دیگر نگران صادرات آن نیستیم. صادرات نفت در دولت سیزدهم ۴۰ درصد افزایش یافته و پول حاصل از صادرات نیز در حال بازگشت به کشور است.»
آسودگی نفتکش‌ها در حیاط خلوت امریکا
علاوه بر این، با وجود تهدیدات پیدا و پنهان امریکا، همکاری‌های ایران با کشورهای حوزه امریکای جنوبی و مرکزی بویژه در حوزه انرژی در مسیر رو به پیشرفتی قرار گرفته است چنانکه این روزها نفتکش‌های ایرانی به آسودگی راه خود را در حیاط خلوت امریکا که همواره حیاط خلوت شرکت‌های نفتی این کشور به شمار می‌رفته و کاملاً تحت نفوذ و سلطه این شرکت‌ها قرار داشته‌اند، می‌پیمایند.
در سال‌های اخیر عزیمت نفتکش‌های ایرانی حامل فرآورده‌های نفتی (بنزین و سولار) به ونزوئلا به‌عنوان یکی از کشورهای متحد ایران در امریکای لاتین سبب بروز تنش‌های جدی میان تهران و واشنگتن و تکرار تهدیداتی از سوی دولت «دونالد ترامپ»، رئیس‌جمهور پیشین امریکا علیه ایران شد.
دولت ترامپ از طریق واسطه‌هایی از کشورهای عربی، ایران را تهدید کرد که مانع از رسیدن این نفتکش‌ها به ونزوئلا خواهد شد و اگر نیاز باشد به نیروی نظامی هم روی خواهد آورد. اما پیام مهمی که ایران با اعلام در تیررس بودن همه کشتی‌ها و ناوهای امریکایی و پایگاه‌های امریکایی در منطقه خلیج فارس به امریکا داد، نشان داد که قواعد درگیری میان دو کشور دستخوش تحولات مهمی شده است.
چنانچه اگر واشنگتن از جدیت تهدید ایران در انتقام مطمئن نبود، مانع از رسیدن نفتکش‌های ایرانی به آب‌های ونزوئلا می‌شد. این تهدیدات که با واکنش مناسب نیروهای مسلح جمهوری اسلامی، هرگز امکان عملی پیدا نکرد، سبب شد که باز هم پیام دیگری به واشنگتن از سوی تهران مخابره شود به این مفهوم؛ «تحریم‌های شما شکست خورده است».
مقابله با تحریم بنزین
نمی‌توان به ثمربخشی سیاست مواجهه تام و تمام در مقابل تحریم‌های امریکایی اشاره کرد و تلاش ایران برای مقابله با تحریم فروش بنزین که زنگ خطر را در این زمینه برایش به صدا درآورد و طرح‌های پالایشی بر زمین مانده آن را به جریان انداخت، اشاره‌ای نکرد. چه آنکه بنزین به‌عنوان کالایی استراتژیک یکی از مهم‌ترین پایه‌های امنیت انرژی هر کشوری به شمار می‌آید. در مواجهه با تحریم امریکا که این بار بنزین را با هدف فلج کردن زیرساخت‌های ارتباطی ایران هدف قرار داده بود، پالایشگاه ستاره خلیج‌فارس به‌عنوان بزرگترین پالایشگاه میعانات گازی جهان فعالیت رسمی خود را در اوج تحریم‌ها آغاز کرد.
این پالایشگاه امروز به‌عنوان بزرگترین پالایشگاه میعانات گازی دنیا و ایرانی‌ترین پالایشگاه کشور، روزانه با پالایش ۴۵۰ هزار بشکه میعانات گازی پارس جنوبی، کشور را در مسیر خودکفایی در تأمین بنزین قرار داده است.
تلاش برای افزایش کمی و کیفی فرآورده‌های تولیدی و به ثمر رساندن طرح‌های پالایشگاهی در حالی اجرایی شد که ایران با شدیدترین تحریم‌های اقتصادی امریکا روبه‌رو شده بود اما با وجود این فشارها توانست صنعت پالایش خود را در مسیر رو به رشد قرار دهد. در اشاره به این موفقیت همین بس که کشورمان به مقام نخستین تولیدکننده بنزین در منطقه و یکی از بزرگترین تولیدکنندگان این فرآورده نفتی و دومین تولیدکننده گازوئیل در اوپک دست یافته است.
با اتکا به چنین پشتوانه‌ای است که ایران امروز بر مفهوم رفع «اثرگذار» تحریم‌ها در مذاکرات جاری با قدرت‌های طرف توافق هسته‌ای تأکید دارد. خواستی که نشان می‌دهد واشنگتن برای اجابت آن نباید تنها به یک تعهد کاغذی اکتفا کند.