عربستان در سطح وزیر خارجه در اجلاس بغداد شركت می‌كند
در همین ارتباط، خبرگزاری رویترز در گزارشی به اهداف اجلاس بغداد و دعوت از ایران و کشورهای عرب حاشیه خلیج فارس برای شرکت در آن پرداخت. به گزارش خبرگزاری فارس، رویترز به نقل از مقام‌های عراقی نوشت این نشست که در آن درباره جنگ یمن، فروپاشی لبنان و بحران آب در سطح منطقه‌ای نیز بحث خواهد شد، می‌تواند گامی در جهت نزدیک شدن عربستان و ایران باشد، هرچند این دو کشور هنوز نگفته‌اند در چه سطحی نماینده برای شرکت در این اجلاس می‌فرستند. اما برخی منابع دیپلماتیک از حضور وزیر خارجه عربستان در این نشست خبر داده‌اند.
به نوشته خبرگزاری رویترز، مقام‌های عراقی امیدوارند «ابراهیم رئیسی» رئیس‌جمهور ایران در این اجلاس که برای روز شنبه ۶ شهریور-۲۸ اوت برنامه‌ریزی شده، شرکت کند و انتظار دارند وزرای کشورهای حوزه خلیج فارس از جمله عربستان سعودی و امارات متحده عربی نیز به آنجا بیایند.
وزیر امور خارجه عراق پیش‌تر در سفر به تهران پیام نخست وزیر این کشور را مبنی بر دعوت از ایران برای حضور در نشست بین‌المللی بغداد تقدیم سید‌ابراهیم رئیسی کرد. فواد حسین همچنین با سفر به آنکارا و ریاض، پیام مصطفی الکاظمی نخست‌وزیر عراق را تقدیم رئیس‌جمهور ترکیه و پادشاه عربستان کرده بود.
رئیس‌جمهور ایران نیز روز سه‌شنبه ۱۹ مرداد در دیدار با فواد حسین، وزیر امور خارجه عراق با تشکر از دعوت نخست‌وزیر عراق برای شرکت در «نشست کشورهای همسایه عراق» گفت: اقدام عراق برای برگزاری این نشست اقدام مبارکی است. سید‌ابراهیم رئیسی با اشاره به اینکه جمهوری اسلامی ایران همان‌گونه که گفت‌وگو بین کشورهای منطقه برای حل و فصل مسائل فی‌مابین و بهبود روابط را امنیت‌ساز و ثبات‌ساز می‌داند، دخالت بیگانگان در امور منطقه را نیز تنش‌زا و تهدیدزا تلقی می‌کند، افزود: همکاری و هم‌افزایی کشورهای منطقه بدون دخالت بیگانگان، شرط لازم برای پایداری امنیت منطقه و نیز برقراری آرامش در کشورهای منطقه و تامین رفاه برای ملت‌های منطقه است.
طبق گزارش رویترز، یک سیاستمدار نزدیک به «مصطفی الکاظمی» نخست‌وزیر عراق گفت: اگر ما وزرای خارجه را دور یک میز جمع کنیم، این می‌تواند یک پیشرفت برای پایان دادن به تنش‌ها بین ایرانی‌ها و اعراب خلیج فارس تلقی شود.
به نوشته رویترز، یک سیاستمدار نزدیک به نخست‌وزیر عراق گفت: این کشور که میزبان جلسات خصوصی اوایل امسال بین مقامات سعودی و ایران بود، سیگنال‌های مثبتی از تهران و کشورهای عربی خلیج فارس دریافت کرده مبنی بر اینکه آنها آماده گفت‌وگوهای مستقیم بیشتر هستند. بغداد تاکنون میزبان چندین دور مذاکرات مستقیم ایران و عربستان سعودی بوده است.
طبق این گزارش، تاکنون کویت تنها کشور خلیج فارس بوده که مشارکت خود را تایید کرده و در سطح نخست‌وزیر حضور خواهد یافت. مصر و اردن، از متحدان پادشاهی‌های عربی خلیج فارس به همراه ترکیه و «امانوئل مکرون» رئیس‌جمهور فرانسه نیز به نشست بغداد دعوت شده‌اند.
بر اساس این گزارش، ریاض و تهران در ماه آوریل مذاکرات مستقیم را برای مهار تنش‌ها همزمان با برگزاری گفت‌وگوهای احیای برجام، آغاز کردند. عربستان سعودی و متحدانش خواستار پرداختن به برنامه موشکی ایران و حضور منطقه‌ای آن در این گفتوگوها هستند. عربستان سعودی اعلام کرده است می‌خواهد شاهد اقدامات «قابل تایید» از سوی ایران باشد. در اوایل ماه جاری، شاهزاده «فیصل بن فرحان آل سعود» وزیر خارجه عربستان سعودی مدعی شد که ایران همچنان در یمن و لبنان و در آب‌های منطقه‌ای، به «رفتار‌های مخرب» خود ادامه می‌دهد.
به ادعای این خبرگزاری، امارات متحده عربی از سال ۲۰۱۹ در پی حملات به نفتکش‌ها در آب‌های خلیج فارس، در تماس منظم با تهران است تا تنش‌ها را کاهش دهد. به تحلیل رویترز، این تلاش‌ها می‌تواند افزایش یابد، زیرا کشورهای عربی خلیج فارس که مدت‌هاست برای تضمین امنیت خود به واشنگتن متکی بوده‌اند، با نگرانی به گفت‌وگوهای احیای برجام با تهران و پایان آشفته جنگ دو دهه‌ای واشنگتن در افغانستان می‌نگرند.
گروه بحران بین‌المللی در گزارشی که روز سه‌شنبه منتشر شد، گفت: چشم‌انداز درگیری منطقه‌ای، همراه با تصور آنها از غیرقابل اعتماد بودن واشنگتن باعث شده سعودی‌ها و اماراتی‌ها به دنبال تنش‌زدایی محدود، تاکتیکی و دوجانبه با تهران باشند.
«سعید خطیب‌زاده» سخنگوی وزارت امور خارجه جمهوری اسلامی ایران نیز روز دوشنبه ۱ شهریور در نشست هفتگی با خبرنگاران در پاسخ به سوالی مبنی بر اینکه «آیا ایران در نشست بغداد شرکت می‌کند؟» اظهار کرد: اجلاس همسایگان در بغداد ابتکار جدیدی نیست و مدت‌هاست که برادران ما در بغداد آن را پیگیری می‌کردند. در سطحی که تصمیم بگیریم شرکت خواهیم کرد. منتظر دریافت جزئیات از عراق هستیم و متناسب با آن حضور خواهیم داشت. وی افزود: نقش منطقه‌ای عراق را نقش برجسته‌ای می‌دانیم و تلاش داریم این نقش ایفا شود. اینکه در چه سطحی شرکت کنیم باید ببینیم چه هیات‌هایی حضور خواهند داشت.
حضور عربستان در سطح وزیر خارجه
پس از دعوت عراق از کشورهای همسایه خود برای مشارکت در اجلاس بغداد، منابع دیپلماتیک خبر دادند که وزیر امور خارجه عربستان سعودی هیات این کشور را در سفر به بغداد رهبری خواهد کرد. منابع دیپلماتیک در ریاض از حضور «فیصل بن فرحان بن عبدالله آل سعود» وزیر امور خارجه عربستان سعودی در اجلاس بغداد خبر دادند.
منابع یادشده به خبرگزاری آلمان خبر دادند که وزیر خارجه عربستان سعودی هیات این کشور را در اجلاس بغداد که قرار است شنبه آینده در عراق برگزار شود، رهبری خواهد کرد. روزنامه الکترونیکی «رأی الیوم»، دیروز (چهارشنبه)، به نقل از خبرگزاری آلمان گزارش داد که بن فرحان به نیابت از «سلمان بن عبدالعزیز» شاه سعودی در این اجلاس مشارکت خواهد کرد و تعدادی از مقامات ارشد ریاض نیز او را در این سفر همراهی خواهند کرد.
حضور سران فرانسه، اردن و مصر
طی روزهای گذشته، عراق رسما از کشورهای عربستان سعودی، ترکیه، مصر، اردن، کویت و ایران برای مشارکت در اجلاس بغداد دعوت کرده است. طبق گزارش رأی الیوم، نمایندگانی از فرانسه، آمریکا، روسیه و ژاپن نیز در این اجلاس حضور خواهند داشت. بر اساس این گزارش، تا این لحظه، حضور «امانوئل مکرون» رئیس‌جمهور فرانسه، «عبدالفتاح السیسی» رئیس‌جمهور مصر، «عبدالله دوم» شاه اردن و «صباح خالد الحمد الصباح» نخست‌وزیر کویت در این نشست مسجل شده است.
عدم دعوت از بشار اسد
با آنکه از این نشست با عنوان نشست همسایگان عراق یاد می‌شود؛ سوریه دعوتی از عراق برای مشارکت در این نشست دریافت نکرده است. برخی ناظران بین‌المللی در مفید بودن این اجلاس ابراز تردید کرده‌اند چراکه رئیس جمهور سوریه یکی از همسایگان مهم عراق به آن دعوت نشده است. آنها این رویکرد را ناشی از فشار آمریکا تفسیر کرده‌اند.
طبق گزارش‌های منتشر شده، سفیر مسکو در بغداد به نمایندگی از طرف کشورش در اجلاس مذکور حضور پیدا خواهد کرد؛ اما سطح نمایندگی مابقی کشورهای دعوت‌شده به‌ویژه ایران و ترکیه هنوز مشخص نشده است. هدف از برگزاری این نشست کاهش تنش در منطقه و تمرکز بر تلاش‌ها برای مبارزه با گروه‌های تروریستی عنوان شده است.
«فواد حسین» وزیر امور خارجه عراق، روز سه‌شنبه، در گفت‌وگویی مطبوعاتی در این خصوص اظهار کرد: «بغداد بازخوردهای بسیار مثبتی از کشورهای دعوت‌شده به اجلاس بغداد دریافت کرده است.» وی همچنین با بیان اینکه روابط بغداد و دمشق خوب است، عنوان کرده بود که مساله حضور سوریه در این اجلاس مورد اختلاف است.
بغداد صرفا «پیام‌رسان» است
همزمان با این تحولات، سایت العرب نزدیک به ریاض نوشت: عراق تلاش می‌کند از یک میدان درگیری، به یک میانجی از طریق برگزاری نشست منطقه‌ای تبدیل شود که هدف از آن، خاموش کردن شعله بحران‌ها در منطقه است.
به گزارش «انتخاب»، در ادامه این مطلب آمده است: محافل سیاسی از اهمیت دیدار‌هایی که شخصیت‌های عراقی و سعودی انجام می‌دهند، کاسته و تصریح کردند این دیدار‌ها ضرورتا به معنای ایده‌آل بودن روابط بین دو کشور نیست و با فکر وساطت عراق برای حل اختلافات تعارض دارد.
به گفته آنها، اگر مقیاس نزدیکی بین دولت‌ها، براساس دیدار‌هایی است که در سطح مشاوران و سفرا برگزار می‌شود، می‌توان گفت رابطه بین عراق و عربستان ایده‌آل است. در بغداد، سفیر سعودی، عبدالعزیز الشمری، با مشاور امنیت ملی، قاسم الاعرجی دیدار کرده و اظهاراتی بیان داشتند که حاکی از نزدیکی بین دو کشور و وجود هماهنگی عالی میان آنها بود.
اما عراق خود را میدان درگیری بین نفوذ ایران و تلاش عربستان برای مهار این نفوذ می‌بیند. این در حالی است که عربستان روابط دیپلماتیک خود با عراق را در دسامبر ۲۰۱۵ و پس از ۲۵ سال قطع رابطه به دنبال حمله عراق به کویت، از سر گرفت.
در ژوئن گذشته، عراق و عربستان یک شورای هماهنگی بین دو کشور تشکیل دادند که ماموریت آن، بررسی تمام پرونده‌های سیاسی و امنیتی و اقتصادی بین دو کشور است. در واقع عراق به عنوان دولتی که جنگ‌ها و تحریم‌ها و درگیری‌های حزبی طایفه‌ای و نژادی توان آن را به فرسایش برده، تلاش می‌کند از یک میدان درگیری به یک میانجی تبدیل شود که بتواند به حل بحران‌های منطقه کمک کند. مصطفی الکاظمی که در مه ۲۰۲۰ به نخست‌وزیری عراق رسید، امیدوار است بتواند این کشور را به شریک نزدیکی برای تهران، ریاض، آنکارا و واشنگتن تبدیل کند. هدف از نشستی که قرار است در پایان ماه در عراق برگزار شود آن است که این کشور نقش فعال و فراگیری در حل بحران‌ها و مشکلاتی داشته باشد که منطقه غرق در آن است. اما همین مساله برای کشوری که ایران نفوذ زیادی در آن دارد، یک چالش است، چرا که مقامات به تنهایی توان پاسخ دادن به نیاز‌های مردم عراق در سطح اشتغال و خدمات اساسی و دیگر پرونده‌های مهم را ندارند.
تاکنون، امانوئل مکرون، رئیس جمهور فرانسه، تنها بازیگر غیر منطقه‌ای است که در کنار السیسی و پادشاه اردن عبدالله الثانی، حضورش در نشست عراق قطعی شده است. علاوه بر این، روسای جمهور ایران و ترکیه، رجب طیب اردوغان و ابراهیم رئیسی نیز در کنار پادشاه عربستان برای شرکت در این نشست دعوت شده‌اند، اما هنوز حضور آنها قطعی نیست. همان‌طور که دعوت‌هایی هم از کویت، قطر و امارات به عمل آمده است. به عقیده ریناد منصور، پژوهشگر مرکز مطالعات چتم‌هاوس، در صورتی که دو دشمن ایران و عربستان با یکدیگر سر میز نشست عراق حاضر شوند، این اتفاق در نوع خود تازه بوده و می‌تواند موضع عراق در نقش میانجی را تقویت کند.
اساسا طی ماه‌های گذشته بغداد به صحنه دیدارهای اعلام نشده بین نمایندگان ریاض و تهران تبدیل شده است. به اعتقاد منصور، هدف فعلی عراق، تبدیل نقش خود از «پیام‌رسان» به «محرکی» برای گفتوگوها بین ایران و عربستان است، که در سال ۲۰۱۶ روابط آنها قطع شد. تاکنون، هنوز مسوولان عراقی درباره موضوعاتی که قرار است در نشست مطرح شود، صحبتی نکرده‌اند، اما احتمالا بغداد قصد دارد پرونده نفوذ ایران در عراق را هم در این نشست مورد بررسی قرار دهد.
این در حالی است که یک کارشناس غربی که نخواست نامش فاش شود، تصریح می‌کند: عراق درصدد است زمام امور را در دست بگیرد و از این پس دیگر تمایلی به تحت تاثیر قرار گرفتن از تنش‌های منطقه‌ای و تسلیم در برابر آن ندارد.
نشست بغداد؛ مقدمه تشکیل اتحادیه منطقه‌ای؟
از سوی دیگر یک کارشناس مسائل منطقه گفت: خط جدید همکاری کشورهای منطقه با برگزاری نشست‌هایی مانند نشست بغداد می‌تواند در مبارزه با تروریسم و ایجاد امنیت منطقه و توسعه اقتصادی موثر باشد. حسین کنعانی‌مقدم در گفت‌وگو با «ایسنا» در تحلیل خود از برگزاری نشست بغداد گفت: هر چه[بیشتر] پیمان‌های منطقه‌ای و همگرایی در بین کشورهای منطقه از جمله ایران و ترکیه و کشورهای عربی شکل گیرد به همان اندازه به توسعه اقتصادی کشورها و آرامش در منطقه منجر می شود.
وی تاکید کرد: عراق از مدت‌ها پیش به دنبال این بود تا با مصر و اردن در ارتباط با یکسری مسائل خودش تعاملاتی داشته باشد، مذاکراتی هم در این زمینه انجام داد و پس از آن نیز تمایل داشت تا ایران و برخی کشورهای دیگر هم در این گفتوگوها حضور داشته باشند، در واقع به نظر می‌رسد خط جدید همکاری کشورهای منطقه می‌تواند در مبارزه با تروریسم، ایجاد امنیت منطقه‌ای و به ویژه توسعه اقتصادی و روابط تجاری موثر باشد.
این کارشناس مسائل منطقه همچنین بیان کرد: پیش از این طرحی مطرح شده بود تا پول واحدی بین ایران و عراق و یکی دو کشور دیگر شکل گیرد، شاید این نشست مقدمه‌ای برای شکل‌گیری اتحادیه منطقه‌ای به‌ویژه در حوزه اقتصادی باشد. کنعانی‌مقدم یادآور شد: الکاظمی در آستانه برگزاری انتخابات مجلس قرار دارد و علاقه‌مند است در این عرصه‌ها نیز حضور داشته باشد تا بتواند رای و نظر مجلس آینده را هم بگیرد.
وی در ادامه درباره اینکه گفته شده مساله ایران و عربستان نیز در حاشیه این نشست مطرح خواهد شد، گفت: ایران و عربستان در سه محور افغانستان، امنیت خلیج فارس و مساله مبارزه با تروریسم چاره‌ای ندارند جز اینکه با هم تبادل نظر داشته باشند؛ ضمن اینکه گروه‌های طرفدار عربستان در عراق قاعدتا در حاشیه نشست تبادل نظرهایی را انجام دهند اما اگر قرار باشد عادی‌سازی روابط ایران و عربستان وارد مرحله جدیدی شود باید طبق سیاست‌های نظام پیگیری صورت گیرد.
این کارشناس مسائل منطقه درباره استقبال اتحادیه اروپا به ویژه فرانسه از برگزاری نشست بغداد نیز اظهار کرد: اروپایی‌ها از طرح هایی که نفوذ ایران را در منطقه کاهش دهد و نقش آنها را پر‌رنگ کند، استقبال می‌کنند، وقتی عراق تبادلات اقتصادی را به سمت مصر، اردن و عربستان می‌برد، این تصور ایجاد شد که رابطه‌اش را با ایران متعادل‌تر کرده و از حالت یک‌طرفه خارج می‌شود. وی در پایان تاکید کرد: باید توجه داشت که در سیاست خارجی، عراق را حیاط خلوت اروپا نکنیم، تجربه نشان داده هر زمان آمریکا از مناطقی که اشغال کرده خارج می‌شود انگلیسی‌ها و فرانسوی‌ها ورود می‌کنند.