صحبتهای یک روانشناس دربارهی استرس و راههای مقابله با آن به مناسبت هفتهی جهانی آگاهی از استرس
تنشهای عصبی و فشارهای روانی، گویی به بخشی جداییناپذیر از زندگی انسان معاصر تبدیل شده است. او به مرحلهای از گسترش تعاملات و پیچیدگیهای زیستی رسیده که انتظارات را هم از این انسان امروزی بالا برده و به همان نسبت فشارهای روحی و روانی یا همان استرس او را احتمالا بیش از هر زمانی افزوده است. مسئله آنچنان جدی است که میتواند زندگی را برای مردمانی که گرفتار استرس میشوند برنتافتنی سازد و از همین روست که هفتهای را به عنوان هفتهی جهانی آگاهی از استرس نامگذاری کردهاند؛ همین هفتهای که در آن به سر میبریم. به همین مناسبت، سراغ دکتر محمدرضا ایمانی، روانشناس، رفتهایم و نظرش را دربارهی پدیدهی استرس و نشانهها و پیامدهای آن و همچنین راههای مقابله با استرس در دنیای پر از آشوب امروز جویا شدهایم.
ایمانی با اشاره به ضرورت توجه به اختلالات ذهنیای که به عنوان پدیدههای استرسزا در زندگی اجتماعی امروز ما آشکار و بررسی میشود، بیان میکند: پدیدههای استرسزا سلامت بشر را به کلی دچار اختلالات جدی و خطرناک میکند و باعث افت شدید کیفیت زندگی میشود. این مسائل به شکلهای مختلف و از مجاری مختلف وارد چرخهی زندگی ما میشود و در سطوح مختلف جنسی و قومی و محیط زندگی و پیچیدگیهای شغلی و سبک زندگی و حتی در گروههای مختلف سنی خود را بروز میدهد. مثلا بچهها در دوران مدرسه، در مواقع امتحانات، و پس از فارغالتحصیلی از دانشگاه در زمان جستوجوی کار و حتی زمانی که سر کار هستند و حقوقشان تأمین نمیشود با استرس درگیر میشوند.
او ادامه میدهد: وقتی احساس میکنیم خواستهها و انتظاراتی از ما وجود دارد که به دلیل اینکه از منابع یا امکانات و حتی توانمندیها و اختیارات لازم برای برآوردن آن برخوردار نیستیم، خودبهخود دچار استرس و بههمریختگیها و آشفتگیهای ذهنی میشویم. این مشکلات حتی بر علایم فیزیولوژیک ما تأثیر میگذارد و دمای بدنمان را بالا میبرد و احساس گُرگرفتگی پیدا میکنیم و پریشان میشویم.
این روانشناس اجتماعی دربارهی نشانههای استرس تصریح میکند: هنگامی که ما اختلالات فکری و ذهنی پیدا میکنیم، تمرکز لازم را نداریم، دچار بیاشتهایی یا پرخوری میشویم، کیفیت خوابمان را از دست میدهیم و بیخواب میشویم یا وسط خواب بیدار میشویم، احساس آرامش نداریم، در تصمیمگیریهایمان مرددیم، بیتابمیشویم و اگر قضیه خیلی حادتر باشد اشک میریزیم و گریه میکنیم. یکی از مسائلی که با آن مواجه هستیم این است که افراد وقتی دچار پرخوری میشوند چاق میشوند و وقتی بیاشتها میشوند لاغر میشوند. همچنین علایم بیماری قلبی عروقی خود را بروز میدهد و در سیستم گوارشیمان مشکل ایجاد میشود و اختلالات تنفسی پیدا میکنیم. سیستم ایمنی بدن افت پیدا میکند واعتمادبهنفسمان را از دست میدهیم و متأسفانهتحریکپذیر میشویم؛ یعنی به سرعت عصبانی یا به سرعت ساکت میشویم و در لاک دفاعی خودمان فرو میرویم که به لایههای درونگرایی و برونگرایی رفتار ما برمیگردد. تمام این اختلالات و مشکلات روحی و روانی که برای ما پدیدار میشود زیر عنوان استرس و علایمی است که دارد خود را به لحاظ ذهنی به ما وارد میکند و تشدید میشود و چرخهی زندگی ما را از کار میاندازد.
ایمانی این پدیده را متفاوت از اضطراب معرفی میکند و توضیح میدهد: هر قدر عارضههای ما خود را به شکل عارضههای فیزیولوژیک بروز دهد معنایش آن است که از کنترل ذهن خارج شده و توانسته عوارض شدیدتری را برای ما بروز دهد. در اینجا ما نیازمند رسیدگی جدی هستیم که حتما از دارو هم استفاه میشود و حتی دستگاههای پزشکی و روانپزشکان وارد ماجرا میشوند. درواقع ما با عارضهی اضطراب روبهروییم که فوقالعاده تشدیدشدهتر از استرس است و زمانی بروز پیدا میکند که ما نتوانستهایم ذهنمان را مدیریت و تمرکز لازم را ایجاد و ریشههای استرسزای خودمان را درمان کنیم؛ از این رو استرس ما تشدید میشود و به مروز زمان به صورت عارضهی قلبی، گوارشی، فکری و ذهنی، تنگی نفس، ترس، کابوس شبانه و علایم دیگر خود را بروز میدهد و تأثیراتی نامطلوب بر چرخهی زندگی و سلامت ما میگذارد.
اما راهکارهایی نیز برای مقابله با استرس و اضطراب وجود دارد که مصاحبهشوندهی ما آن را اینگونه شرح میدهد: وقتی ما دچار استرس یا اضطراب میشویم در درجهی نخست باید از مشاور استفاده کنیم. او با روشها و فرمولهای مختلف کمک میکند تا ما بتوانیم ذهن خودمان را مدیریت کنیم. همچنین در زمان آشفتگی فکری یا ذهنی و یا استرس بهتر است بنویسیم؛ اینکه دلیل استرسمان چیست؛ چه اتفاقی افتاده؛ حالا برای مدیریت آن چه کنیم. آنگاه خودمان به خودمان پاسخ میدهیم. این باعث ایجاد ارتباط درست و سازنده با بخش ناخودآگاه ذهنمان میشود. ما میخواهیم ناخودآگاهمان را به خودآگاه تبدیل کنیم. خودآگاهی هیجانی سبب میشود ما اشراف کاملی بر افکار و ذهنیت و برنامههای زندگیمان داشته باشیم و تصمیمات درست بگیریم.
او میافزاید: یک راه دیگر آن است که وقتی با استرس مواجهیم آن فضا را ترک کنیم. سعی کنیم ورزش کنیم،متمرکز باشیم، از دمنوش یا نوشیدنیهای آرامشبخش استفاده کنیم، رژیم غذایی سالم را برای خودمان درنظر بگیریم، از استخر و شنا غفلت نکنیم، موسیقی – ترجیحا موسیقیهایی که ما را آرام میکند – گوش بدهیم، بهتر است با آدمهایی در ارتباط باشیم که روحیهی پرنشاط و پرهیجانی دارند و افکار ما را از آن بههمریختگی و آشفتگی منحرف میکنند، در عین حالی که جایی نیاز به سکوت و آرمش داریم در جای دیگر هم فعالیتهای ورزشی یا گروهی باعث میشود از فضای پرتنش ذهنی خودمان جدا شویم.
مدیتیشن، آرامسازی ذهن، یوگا، بالا بردن قدرت نه گفتن در زمانی که انتظارات فراوانی از ما وجود دارد، دوری از وضعیتهای پراسترس و پرچالش، بازیدرمانی، استحمام از دیگر راهکارهای پیشنهادی دکتر ایمانی برای رهایی از استرس و پیدا کردن حال خوب است.
نویسنده: سید وحید حسینی