به دنیای اقتصاد، حال عمومی اقتصاد خوب نیست و مدیران صنعتی نسبت به فشار تورم بر بخش صنعت هشدار می‌دهند. نشانه جدی این موضوع افت سه واحدی شاخص مدیران خرید اقتصاد در آبان 1400 است. گزارش شامخ صنعت نیز در آبان 1400 نشان می‌دهد شامخ کل صنعت به عدد 11/ 57 رسیده و خود را در وضعیتی نزدیک به شهریور 1400 قرار داده است. این وضعیت با وجود سه هشداری رخ داده است که در هفته گذشته نسبت به آینده تولید در همین صفحه منتشر شد. بر این مبنا می‌توان ادعا کرد افت جدی تولید صنعتی کشور در مهر 1400 که خود را در قالب رشد منفی «شاخص تولید صنعتی شرکت‌های بورسی»، «افول شامخ صنعت مهر ماه» و «گزارش تولید کالاهای منتخب صنعت در مهرماه» نشان داده بود، به یکباره تغییر مسیر داده است. چرخش تولید در آبان 1400 گویا از دو بال فروش داخلی و صادرات است. در واقع سفارش‌های خرید داخلی و خارجی به بنگاه‌های صنعتی کشور زمینه حرکت تولید پس از یک دوره رکودی را فراهم کرده است.
رشد بیش از 11واحدی در دو شاخص «فروش محصولات» و «صادرات کالا» به خوبی راز رشد شامخ صنعت را برملا می‌سازد. بیشترین توفیق در زمینه چرخش تولید در آبان 1400 را «صنایع غذا»، «صنایع نساجی» و «صنعت لوازم خانگی» به دست آورده‌اند در حالی که «کانی‌های غیرفلزی»، «صنایع شیمیایی» و «صنعت لاستیک و پلاستیک» بدترین وضعیت را در این ماه تجربه کرده‌اند.
گزارش مرکز پژوهش‌های اتاق بازرگانی ایران نشان می‌دهد بهبود در تقاضای مشتریان داخلی و خارجی، سبب رشد تولید در آبان ماه و عبور «شاخص مقدار تولید محصولات» از عدد 59 شده است. البته در کنار رشد قابل توجه دو شاخص «میزان فروش محصولات» و «میزان صادرات کالا»، وضعیت «میزان سفارش‌های جدید مشتریان» هم صعودی بوده که این موضوع تداوم تقاضا برای تولیدات داخلی را نشان می‌دهد. همه این موارد موجب شده مدیران صنعتی در گزارش شامخ در آبان 1400 رشدی 2 واحدی در انتظارات از آینده را گزارش دهند که این موضوع به معنی امیدواری به تولید در آذر در بین صنعتگران کشور است. شامخ صنعت در آبان 1400 البته سویه‌های منفی حادی هم دارد. مهم‌ترین تهدید بخش صنعت همچنان فشاری است که از ناحیه تورم روی تولید اثر گذاشته و وضعیت سختی را برای بنگاه‌های صنعتی کشور ایجاد کرده است. بحران جدی صنایع کشور که پیش‌تر هم در بسیاری از ماه‌ها اعلام شده بود، دسترسی به مواد اولیه است که در گزارش آبان گرچه با 3 واحد بهبود روبه‌رو شده، ولی کماکان زیر 50 است و در وضعیت هشدار قرار دارد.
چالش خرید مواد اولیه در شرایطی تولید داخلی را در تنگنا قرار داده که تورم باعث شده قیمت مواد اولیه با 6پله جهش به عدد 85 برسد. به این ترتیب می‌توان ادعا کرد بالا بودن هزینه تولید محصول در کشور یک تهدید جدی برای رونق صنعت است. همچنین با وجود رفع معضل انرژی برای برخی از صنایع که پیش‌تر خود را در قالب قطع فراگیر گاز و برق نشان می‌داد، هم‌اینک بخشی از واحدهای تولیدی کشور از جمله صنایع کانی‌های غیرفلزی که شامل بنگاه‌های سیمان، عایق‌ها، شیشه و… به دلیل قطع گاز با مشکل تامین انرژی برای تولید روبه‌رو هستند. به نظر می‌رسد کنار رفتن مساله خاموشی و بهبود دسترسی به انرژی در کنار تداوم سفارش‌های خارجی می‌تواند تولید را در ماه‌های آتی در مسیر رونق قرار دهد. با وجود افزایش میزان سفارش‌های جدید و میزان صادرات کالا، اما لازم است سیاست‌گذار با هدف تداوم تولید و رونق صادرات سیاست‌های مشخصی را برای کنترل علمی و کارشناسی تورم طراحی و اجرا کرده ضمن اینکه مساله تحریم و مشکلات ناشی از قطع مبادلات بانکی با جهان را از پیش روی صنعت بردارد.
افول سه پله‌ای در شامخ اقتصاد
طبق نظرسنجی انجام شده از بنگاه‌های اقتصادی کشور، شاخص مدیران خرید برای کل اقتصاد ایران در آبان عدد 07/ 51 به دست آمده است که نسبت به میزان آن در مهرماه کاهش داشته است. در این ماه به‌جز شاخص میزان سفارش‌های جدید مشتریان و موجودی مواد اولیه یا لوازم خریداری شده، سایر مولفه‌های اصلی بالاتر از ۵۰ ثبت شده‌اند. دلیل اصلی کاهش شاخص کل اقتصاد در آبان ناشی از کاهش شاخص بخش خدمات بوده است.
شاخص میزان فعالیت‌های کسب‌وکار در آبان ماه به سطح 86/ 53 بازگشته و نسبت به مهر ماه کاهش داشته است. میزان رشد این شاخص در بخش خدمات و بخش ساختمان بسیار کمتر از سایر بخش‌هاست.
شاخص میزان سفارش‌های جدید مشتریان هم تا سطح 38/ 47 نزول کرده و در آبان ماه به کمترین مقدار طی سه ماه اخیر رسیده است. در آبان بخش‌های خدمات و کشاورزی و ساختمان با کاهش شدید تقاضا روبه‌رو بوده‌اند. افزایش قیمت‌ها و کمبود شدید نقدینگی باعث کاهش تقاضای مشتریان شده است.
شاخص موجودی مواد اولیه یا لوازم خریداری‌شده با عدد 62/ 44 در آبان به کمترین مقدار ۷ ماه اخیر رسیده است. این شاخص که در همه بخش‌های اقتصادی کاهش داشته است، به عقیده فعالان اقتصادی ناشی از افزایش قیمت‌ها و نرخ ارز و کمبود شدید نقدینگی است.
شاخص صادرات کالا یا خدمات با عدد 38/ 48 همچنان در آبان ماه نیز کمتر از ۵۰ است هرچند میزان آن از مهرماه (27/ 45) بیشتر شده است.
شاخص قیمت خرید مواد اولیه یا لوازم خریداری شده نیز در سطح13/ 83 تثبیت شده است. این نرخ همچنان مانند ماه قبل با شدت زیاد در حال افزایش است. افزایش دائمی قیمت مواد اولیه روی قیمت محصولات و هزینه‌های تولید تاثیرگذار بوده و شاخص قیمت محصولات تولیدشده یا خدمات ارائه شده هم به عدد 14/ 63 رسیده که متاثر از افزایش هزینه‌های تولید همچنان در مقادیر بالای خود قرار دارد.
شاخص مصرف حامل‌های انرژی هم در سطح 26/ 64 تثبیت شده که طی ۵ ماه اخیر بیشترین مقدار است. همزمان با افزایش مصرف به دلیل تغییر فصل، بسیاری از فعالان اقتصادی با افزایش بالای قیمت سوخت روبه‌رو بوده‌اند.
شاخص انتظارات برای ماه آینده هم به عدد 74/ 59 رسیده که اگرچه همچنان از انتظارات مثبت نسبت به ادامه فعالیت‌ها حکایت دارد، اما میزان آن طی ۴ ماه اخیر به کمترین مقدار خود رسیده است و درصد کمتری از فعالان در مقایسه با ماه قبل انتظارات خوش‌بینانه برای آذر دارند البته این کاهش بیشتر ناشی از رکود در بخش ساختمان است. به‌طورکلی، بر اساس نظرسنجی انجام شده از فعالان اقتصادی در آبان، در میان همه زیرشاخص‌های شامخ کل اقتصاد مولفه‌های میزان سفارش‌های جدید مشتریان، موجودی مواد اولیه یا لوازم خریداری‌شده، موجودی محصول نهایی در انبار یا کارهای معوق و میزان صادرات کالا یا خدمات روند کاهشی داشته‌اند. بنا به گفته فعالان اقتصادی همچنان افزایش شدید در نرخ ارز و طیف وسیعی از قیمت‌های مواد اولیه و لوازم مورد نیاز در این ماه چالشی بزرگ در انجام فعالیت اقتصادی کسب‌وکارهاست. افزایش شدید بار هزینه‌ها هم در تولیدکنندگان و هم در ارائه‌دهندگان خدمات منجر به افزایش قیمت فروش شده، زیرا شرکت‌ها ناچار به انتقال هزینه‌های خود به مشتریان بوده‌اند.
نمای صنعت در گزارش آبان
بر اساس داده‌های به دست آمده از بنگاه‌های بخش صنعت، شاخص مدیران خرید صنعت در آبان ماه عدد 11/ 57 به دست آمده است. به اعتقاد اکثر فعالان بخش صنعت، نرخ رشد فعالیت‌ها بهتر از ماه قبل است. در بین زیرشاخص‌های اصلی شاخص صنعت، فقط شاخص موجودی مواد اولیه عدد زیر ۵۰ را به ثبت رسانده و سایر زیرشاخص‌های اصلی بالای ۵۰ بوده‌اند. شاخص کل صنعت در اکثر رشته فعالیت‌ها به‌جز صنایع کانی غیرفلزی و صنایع شیمیایی بالای ۵۰ بوده است.
شاخص مقدار تولید محصولات در آبان ماه روی عدد 25/ 59 تثبیت شده و نسبت به مهر افزایش داشته است. بهبود در تقاضای مشتریان در بخش صنعت باعث افزایش رشد تولید در آبان ماه شده است. شاخص میزان سفارش‌های جدید مشتریان در آبان ماه با رسیدن به عدد36/ 57 نسبت به ماه قبل روند افزایشی داشته است و در مقایسه با رکود تقریبا ۵ ماهه خود (البته به‌جز شهریور که به علت بازگشایی فعالیت‌ها)، شرکت‌ها با تقاضای بهتری روبه‌رو بوده‌اند اگرچه قدرت خرید مشتریان همچنان در سطوح پایین خود است.
شاخص موجودی مواد اولیه در آبان ماه کماکان در وضعیت اضطرار است و با نرخ 75/ 47 برای ششمین ماه پیاپی روند کاهشی داشته است. افزایش شدید قیمت مواد اولیه و نرخ ارز و نقدینگی پایین شرکت‌ها برای تامین مواد، دلیل اصلی کمبود مواد اولیه در بخش صنعت است.
شاخص میزان استخدام و به‌کارگیری نیروی انسانی در آبان ماه به 10/ 56 رسیده و افزایش داشته و طی ۶ ماه اخیر به بیشترین مقدار خود رسیده است. بهبود تقاضای مشتریان در گسترش فعالیت در بعضی از بخش‌های صنعت موثر بوده است.
شاخص قیمت خرید مواد اولیه طی ۱۳ ماه اخیر از آبان ۹۹ به بیشترین مقدار خود رسیده و روی عدد 12/ 85 تثبیت شده است. افزایش نرخ ارز، تولیدکنندگان را در تامین مواد اولیه دچار چالش کرده است و با کمبود نقدینگی و عدم برنامه‌ریزی روبه‌رو هستند.
شاخص قیمت محصولات تولید شده در آبان به نقطه 63/ 62 رسیده که بیشترین مقدار طی ۷ماه اخیر است. افزایش بار هزینه‌ای تولیدکنندگان به دلیل افزایش پیوسته قیمت مواد اولیه و سایر هزینه‌های تولید مانند قیمت انرژی و دستمزدها طی ماه‌های اخیر، با وجود قدرت خرید پایین مشتریان باعث افزایش تورم در قیمت محصولات تولیدی شده است.
مشکلات صنایع به روایت شامخ آبان
گزارش تازه اتاق بازرگانی نشان می‌دهد افزایش شدید قیمت گاز و کمبود آن بسیاری از صنایع را با مشکل روبه‌رو کرده است، در بعضی از مناطق بنگاه‌های فعال در صنعت کانی‌های غیرفلزی با کمبود شدید گاز روبه‌رو هستند. همچنین در این صنعت، افزایش قیمت گاز در کنار افزایش قیمت مواد اولیه، توان رقابتی بنگاه‌ها با سایر کشورها را پایین آورده است.
گزارش تازه شامخ تاکید دارد بسیاری از شرکت‌های سیمانی به دلیل رکود شدید ناشی از تغییرات فصلی و رکود بازار مسکن، با مشکل جدی در تامین مواد اولیه و قطعات مورد نیاز تجهیزات و نیز کمبود شدید سوخت مورد نیاز برای کوره‌ها روبه‌رو هستند و کاهش تولید از این ناحیه برای این صنایع محتمل است.
همچنین کمبود نیروی کار ماهر به دلیل عدم تناسب تخصص با مدرک تحصیلی و همچنین مشکلات حقوق و دستمزد باعث شده بعضی از بنگاه‌ها در دو صنعت لاستیک و پلاستیک یا صنایع فلزی در تامین نیروی انسانی مورد نیاز خود دچار مشکل باشند.
در سطح صنایع شیمیایی نیز عدم تخصیص به موقع ارز و کمبود نقدینگی باعث بروز مشکلاتی برای فعالان اقتصادی شده، ضمن اینکه نحوه ارائه مواد اولیه توسط پتروشیمی‌ها، در روند فعالیت صنایع وابسته اختلال ایجاد کرده است.
در این گزارش همچنین عنوان شده عدم ثبات نرخ ارز، امکان برنامه‌ریزی برای همه تولیدکنندگان را مختل کرده به همین دلیل شرکت‌ها هیچ پیش‌بینی مشخصی برای بودجه خود ندارند. از سوی دیگر اکثریت شرکت‌ها در تامین ارز مورد نیاز برای خرید مواد اولیه همچنان به‌شدت با مشکل روبه‌رو هستند.
در نتیجه، برخی از شرکت‌ها برای کاهش هزینه تمام شده بالای تولید در اثر افزایش شدید قیمت مواد اولیه و تورم بالا، ناچار به تعدیل نیرو هستند که این موضوع در برخی صنایع نظیر صنایع لاستیک و پلاستیک توان رقابت در بازارهای خارجی را بسیار کم کرده است. از این منظر، به‌روز نشدن دستگاه‌های تولیدی در کارخانه‌ها به دلیل کمبود نقدینگی و ارز، امکان رقابت را از بسیاری از تولیدکنندگان گرفته و ایجاد نوآوری و ارتقای کیفیت محصول کمتر شده است. از آنجا که دستگاه‌های جدید بهره‌وری بسیار بالاتری در تولید دارند، به روز نشدن آن در برخی صنایع از جمله صنایع نساجی باعث هزینه تمام شده بالاتر نیز می‌شود.
کدام صنایع شرایط بهتری دارند؟
از نکات جالب درباره 12 رشته فعالیت صنعتی مختلف که در گزارش شامخ به آنها اشاره شده، وضعیت صنعت لوازم خانگی است. این بخش که از سال 1398 روی دور رشد تولید قرار دارد، در آبان 1400 بیشترین نرخ را در بخش «مقدار تولید محصولات» با عدد 09/ 76 گزارش کرده است که گویای رونق تولید در این بخش است. وضعیتی مناسب که با صنعت دوم در این بخش که صنایع غذایی است، یک فاصله 9 واحدی دارد.
در شاخص میزان سفارش‌ها نیز این صنعت نساجی است که با عدد 75 در نقطه بسیار مناسبی قرار دارد. صنایع غذایی با 5 واحد اختلاف پشت سر نساجی در رتبه دوم قرار دارد.
از منظر شاخص «سرعت انجام و تحویل سفارش» دو بخش «صنعت نساجی» با عدد 75 بهترین وضعیت را دارند. البته در این شاخص صنعت لوازم خانگی با عدد91/ 73 شرایط خوبی را تجربه می‌کند. از نظر شاخص «موجودی مواد اولیه» دو صنعت «فرآورده‌های نفت و گاز» و «صنایع کانی‌های غیرفلزی» با برخورداری از سطح مناسبی از مواد اولیه عدد 60 را کسب کرده‌اند و سپس بخش «چوب و کاغذ و مبلمان» با عدد 38/ 59 پشت سر آنها قرار گرفته است. رکورددار استخدام نیروی کار هم صنعت نساجی بوده که با عدد 75/ 68 در آبان کار خود را به پایان رسانده است. پس از این صنعت، صنایع غذایی قرار گرفته که با عدد 76/ 61 بیشترین مقدار استخدام نیروی کار را در این ماه گزارش کرده است. اما از بعد تاثیرگذاری تورم بر صنایع، «صنعت پوشاک و چرم» بدترین وضعیت را داشته و با نرخ 95 تحت تاثیر شدیدترین فشارها از ناحیه قیمت خرید مواد اولیه قرار دارد. پس از این بخش، صنایع کانی غیرفلزی قرار دارد که شدت اثر بالای تورم را بر تولید کالاهایی نظیر سیمان، شیشه و… نشان می‌دهد. از بعد موجودی محصول در انبار هم سه بخش سایر صنایع، صنایع غذایی و صنعت کانی‌های غیرفلزی بیشترین اعداد را گزارش کرده‌اند. از نظر صادرات، بهترین وضعیت ممکن را بخش لاستیک و پلاستیک ثبت کرده است. صنایع نساجی و صنایع غذایی با 76/ 61 در زمره صنایعی قرار دارند که با بیشترین تقاضای صادراتی در ماه آبان روبه‌رو شده‌اند. از بعد انتظارات تولید در ماه آینده هم بهترین شرایط را بخش نساجی (75/ 93) گزارش کرده است. البته در همین بخش صنعت کانی‌های غیرفلزی (40) کمترین امیدواری را نسبت به آینده گزارش کرده است.