سایه سنگین خشکسالی بر سر صنایع تبدیلی و غذایی

علی شریعتی مقدم، رئیس کمیسیون کشاورزی و آب اتاق بازرگانی مشهد، باور دارد که شرایط صنایع غذایی با توجه به تشدید خشکسالی در ایران، رو به بحران گذاشته است و توضیح می دهد: مواد اولیه بخش زیادی از این صنایع وابسته به بخش کشاورزی است و تحلیل رفتن ظرفیت کشت و کار، به معنای بحران مواد اولیه برای این صنایع و کاهش کیفیت در بخش تولید است. وی ادامه می دهد: صنایع غذایی از جهات مختلفی به لحاظ بحران آبی و چالش های اقلیمی تحت فشار هستند. در این میان صنایعی که مواد اولیه آن ها سبزیجات و صیفی جات است، از این حیث متحمل بیشترین آسیب شده اند. در تولید محصولات باغی و زعفران نیز افت ملموسی را در سال جاری شاهد بوده ایم که آثارش از همین حالا در بازار قابل مشاهده است. به گفته شریعتی مقدم، همه چالش‌های فعالان این حوزه به خشکسالی محدود نمی‌شود و وقتی موضوعاتی همچون قیمت مواد اولیه، کمبود نقدینگی، تعهدات ارزی، بدهی های مالیاتی و تامین اجتماعی، مسائل مربوط صادرات و… نیز به این مشکل افزوده می شوند؛ نتیجه اش کاهش تولید و در نهایت تعطیلی صنایع این بخش خواهد بود. مبحثی که در بلندمدت امنیت غذایی را هم تهدید خواهد کرد. وی یادآور می شود: با توجه به اقلیم استان و تداوم شرایط خشکسالی باید رویکرد جدید و تخصصی مدنظر مسئولان و متولیان امر قرار بگیرد. رئیس کمیسیون کشاورزی و آب اتاق بازرگانی مشهد متذکر شد: تغییر دولت و نگاه ویژه آن به بخش کشاورزی از نکات مثبتی است که می توان به اتخاذ تدابیر جدید به منظور مقابله با خشکسالی امیدوار بود. شورای قیمت گذاری وزارت جهاد کشاورزی به این حوزه ورود کرده و در خصوص محصولاتی مانند گندم، زعفران و… فعالیت هایی را در دست اقدام دارد. بسته صادراتی که پیشتر توسط معاون اقتصادی ریاست جمهوری ابلاغ شده بود نیز حاوی نکاتی است که رسوب مواد اولیه از جمله نهاده های دامی را در گمرکات کاهش می دهد اما اثرگذاری همه این رویکردها در صورت اجرای درست و به موقع آن هاست. بخش خصوصی با توجه به منابع محدود مالی که در اختیار دارد، از توان کافی برای ورود به اصلاحات بنیادین در این حوزه برخوردار نیست و نیازمند برنامه ریزی و حمایت دولتی است.

مجید مهدوی، رئیس اتحادیه دامداران خراسان رضوی در این باره به تبعات و پیامدهای خشکسالی های پیاپی برای فعالان این بخش می پردازد و می گوید: طی سال های اخیر متاسفانه پدیده خشکسالی، بخش کشاورزی را به عنوان پایه امنیت غذایی دچار تهدید جدی کرده است، لذا صنایع غذایی مرتبط با حوزه گوشت، محصولات لبنی و فراورده های مربوط به آن نیز از این مسئله تاثیر پذیرفته اند. وی آثار شرایط موجود را رشد قیمت تمام شده تولید و در پی آن گرانی کالا در بازار بیان کرد و ادامه داد: وقتی منابع در اختیار نباشد، دامدار ناگزیر از کاهش تولید و ارائه محصول گران تر به بازار است که تاثیر این روند هم کاهش مصرف خواهد بود. هم اکنون عمده نهاده های دامی که به دامداران صنعتی تخصیص داده می شود از محل ارز 4200 تومانی است. این در حالی است که 75 درصد تولید توسط دامداران سنتی و روستایی صورت می گیرد اما آن ها نهاده کافی دریافت نمی کنند. رئیس اتحادیه دامداران خراسان رضوی یادآور می شود: خشکسالی تاثیر بسیار زیادی روی کاهش تولید صنایع غذایی داشته است. شاهد این مدعا آن است که بخشی از دام مولد استان به دلیل خشکسالی های پی در پی و کمبود نهاده ها راهی کشتارگاه شده است، به طوری که بره های پرواری در سن و وزن پایین تری روانه کشتارگاه می شوند و آثار سوء این روند در یک سال آینده مشخص خواهد شد. اگر اقدامی در این خصوص انجام نگیرد، قطعا ناچار به واردات گوشت و دام از خارج کشور می‌شویم. پیشنهاد این فعال اقتصادی این است: دولت باید در کوتاه مدت به طرق مختلف نهاده‌های دامی را تامین کند، به طور مثال دولت باید سیستم بانکی را مکلف به تامین نقدینگی مورد نیاز دامدار کند و اتحادیه نیز آمادگی دارد که این روند را تسهیل کند. این کار می تواند به حفظ دام موجود کمک کند. در بلندمدت نیز باید به سمت اصلاح نژاد دام ها و شناسایی خوراک های جدید منطبق با اقلیم مان پیش برویم، چرا که متاسفانه در حوزه دام و طیور به نهاده های خارج از کشور وابسته شده ایم.

حمیدرضا رضوی خبیر، مدیرعامل صندوق حمایت از توسعه بخش کشاورزی استان پدیده خشکسالی سال های اخیر را بی سابقه می داند و می گوید: اتفاقی که در سال های اخیر شاهد آن هستیم، بسیار بی سابقه است، به طوری که کاهش 75 درصدی نزولات آسمانی باعث شده صنعت غذا به طور جدی تحت تاثیر قرار بگیرد. وی ادامه می دهد: بخشی از صنایع غذایی به طور مستقیم با بخش زراعی و باغی در ارتباط هستند و بخش دیگری از صنایع تبدیلی به واسطه کمبود خوراک دام و تبدیل گوشت و شیر به فراورده های دامی تحت تاثیر قرار گرفته اند. از سوی دیگر چالش واردات نهاده های دامی در ماه های اخیر مشکلات زیادی را رقم زد و لذا برخی نهاده ها نظیر جو طی سال معادل 300 درصد افزایش قیمت را تجربه کرده اند. علاوه بر این، بذری که کشاورزان در سال گذشته بین 1700 تا 1800 تومان برای کشت دریافت می کردند به 7 تا 8 هزار تومان افزایش پیدا کرده است. لذا این روند تا مصرف کننده نهایی را متاثر خواهد کرد. رضوی خبیر می گوید که صنایع غذایی در ادامه زنجیره تولید تا مصرف بخش کشاورزی، متحمل زیان شده اند و توضیح می دهد: برای خروج واحدهای تولیدی از این بحران توصیه می شود که دولت اجازه بدهد تا عرضه و تقاضا تعیین کننده قیمت باشد، در غیر این صورت صنایع غذایی ما دیگر قادر به تداوم فعالیت نیست و همین حالا هم عمدتا با ظرفیت 30 تا 40 درصدی تولید انجام می دهند.

محمدرضا اورانی، رئیس سازمان جهاد کشاورزی خراسان رضوی در همین باره بیان می کند: با توجه به این که خراسان رضوی جزو اقلیم های کم آب است، تاثیر این بحران بر صنایع تبدیلی و غذایی نیز دور از انتظار نیست. وی چالش صنایعی را که در شهرک ها و نواحی صنعتی مستقر نیستند، دو چندان می داند و می گوید: سیاست های مدیریت منابع آبی در چهارچوب مصرف بهینه، بازچرخانی منابع مذکور در چرخه مصرف و… رویکردهایی هستند که می توانند تا حدی از فشار و مشکلات موجود در بخش صنعت را بکاهند اما در بحث مواد اولیه این صنایع که به بخش کشاورزی وابسته است، بیش از هر زمان دیگر نیازمند مدیریت درست و تعریف برنامه های کارآمد و حمایت دولت از استان های درگیر با بحران خشکسالی هستیم.

مرتضی اشرفی، معاون هماهنگی امور اقتصادی استاندار نیز خراسان رضوی را یکی از قطب های تولید محصولات غذایی در کشور می داند و بیان می کند: نزدیک به 25 درصد تولیدات غذایی کشور مربوط به این خطه است. بدیهی است که خشکسالی حادث شده و کمبود عرضه محصولات کشاورزی، استان ما را در این شاخه از تولیدات، نسبت به دیگر استان های کشور بیشتر تحت تاثیر قرار داده است.

وی ادامه می دهد: تشدید پدیده خشکسالی، متاسفانه بحث تعلیف دام، نگهداری آن توسط دامدار، کشت های دیم مورد نیاز برای صنایع غذایی و لبنی، تولید غلات به عنوان محصولات تامین کننده امنیت غذایی و… را با چالش مواجه کرده است که این کمبود گاهی به افزایش قیمت در بازار نیز منجر شده است.

وی خاطر نشان می کند: خوشبختانه با حمایت استاندار برنامه های خوبی برای حل تاثیرات پدیده خشکسالی تدوین شده است یا در دست پیگیری قرار دارد. در این خصوص با تامین به موقع نهاده های دامی، هماهنگی های لازم با دستگاه های اجرایی ذی مدخل استانی برای حل مشکلات مربوط به دامداران، کشاورزان و تولیدکنندگان محصولات غذایی و واردات مازاد بر سهمیه اقلام اساسی از دیگر استان ها (و همچنین از محل واردات) زمینه ای را فراهم کردیم تا معضل خشکسالی با شدت کمتری بر بازار موادغذایی استانمان اثر بگذارد.

اشرفی اضافه می کند: توسعه روش های افزایش بهره وری آب در بخش های مختلف اقتصادی استان از طریق اعطای تسهیلات توسعه مکانیزاسیون، توسعه هدفمند بازار آب با همراهی دستگاه های اجرایی، تغییر الگوی کشت و حرکت به سمت کشت های سازگار با اقلیم، توانمند کردن شرکت های دانش بنیان در حوزه تولیدات صنعت غذا، هدایت سرمایه گذاری های داخلی و خارجی به سمت صنایع غذایی استان و…، در میان مدت سبب کاهش هدررفت آب در بخش کشاورزی و سازگاری با شرایط کم آبی در استان می شود.

وی بیان می کند: علاوه بر این، انعقاد تفاهم نامه 1000 هکتاری توسعه شهرک های کشاورزی استان با تاکید بر کشت های گلخانه ای، اجرای سند سازگاری با کم آبی خراسان رضوی، همراهی همه جانبه در بحث توسعه سیستم های نوین آبیاری با جهاد کشاورزی و حمایت ویژه از زنجیره های ارزش صنایع غذایی از دیگر برنامه هایی هستند که به منظور کاهش آثار زیان بار بحران منابع آبی و تغییرات اقلیم و خشکسالی بر صنعت غذا در دست اقدام است.