سوم اسفند 98 روزی تاریخی برای سینماهای ایران بود و سالن‌های سینما به خاطر شیوع ویروس کرونا چهارماه کامل را در تعطیلی مطلق سپری کردند و روند تولید پروژه‌های سینمایی نیز متوقف شد. از اول تیر 99، سالن‌های سینما با آثار جدید و ادامه اکران فیلم «جهان با من برقص» به روی مخاطبان بازگشایی شد. دو فیلم «شنای پروانه» و «خوب، بد، جلف2» از چهارم تیر رنگ پرده سینماها را به خود دیدند. پرفروش‌ترین فیلم این روزها، «شنای پروانه» بود که دو میلیارد و 342 میلیون تومان فروخت. «خوب، بد، جلف 2» نیز تا سوم خرداد و در شرایط کرونایی، گیشه یک میلیارد و 154 میلیون تومانی داشت. «شنای پروانه» به درخواست تهیه کننده و رضایت شورای صنفی نمایش، اکران خود را با هدف احترام به کادر درمان پس از 30 روز نمایش متوقف کرد. «خوب، بد، جلف 2 » هم اکرانش را از نیمه مرداد ماه به صورت آنلاین ادامه داد. در فصل بهار که سینماها تعطیل بودند، فیلمهای «خروج» و «طلا»، نخستین تجربه‌های اکران آنلاین در سینمای ایران بودند و فروش بیش از چهار میلیارد تومانی آن‌ها، تجربه موفقی را در این سبک از اکران سینمایی رقم زد. سپس فیلمهای دیگری چون «کشتارگاه»، «تیغ و ترمه»،« پسرکشی»، «بهت»، «مهمان خانه ماه نو»، «زیرنظر»، «بنفشه آفریقایی»، «لتیان»، «هایلایت»، «هفت و نیم» ،« جایی برای فرشته‌‌ها نیست»،« نرگس مست» و… وارد این چرخه شدند. بهمن فرمان آرا هم «حکایت دریا» را آنلاین نمایش داد و در 40 روز بیش از 580 میلیون تومان در گیشه آنلاین کسب درآمد کرد. البته صاحب نظران اقتصادی سینما این رقم‌ها را رضایت بخش نمی‌دانند و معتقدند اگر این فیلمها در شرایط عادی اکران می‌شدند، گیشه را رونق می‌بخشیدند. آن‌ها بر این باورند سینما هنوز در شوک ناشی از کروناست و با افزایش مرگ ناشی از این ویروس، شمار تماشاگران سینما بسیار کم شده است. مقایسه روش‌های دوگانه اکران، روایت روشنی از وضعیت این روزهای سینما دارد. باید دید در روزهایی که فیلمها در سالن‌های تقریبا خالی به نمایش در می‌آیند و اکثر پروژه‌های سینمایی متوقف شدهاند، سینمای ایران میتواند گلیم خود را از آب بیرون بکشد؟ و اکران آنلاین چقدر میتواند یاری رسان صنعت ورشکسته سینما در این روزهای کرونایی باشد؟
انتخاب‌های ناآگاهانه در اکران آنلاین
پس از اکران آنلاین دو فیلم «خروج» و «طلا»، هفته‌ای یک فیلم به صورت آنلاین در پلتفورم‌های «نماوا» و «فیلیمو» به نمایش در می‌آیند. اگرچه اکران آنلاین این دو فیلم باعث شد این امیدواری ایجاد شود که در این شیوه از اکران فیلمهای مطرح و پرمخاطب به نمایش درآیند، اما انتخاب آثار ضعیف به لحاظ کیفی، مخاطب را نسبت به موفقیت این طرح دچار تردید کرد. متاسفانه ظرفیت خوبی که می‌توانست به فضایی برای دیده شدن فیلمها تبدیل شود، با انتخاب‌های ناآگاهانه به سمت شکست این طرح حرکت کرد. در ادامه مسیر اکران آنلاین برخی تهیه‌کنندگان این سبک از اکران را شیوه مناسبی برای آثاری مانند فیلمهای «هنر و تجربه» دیدند که احتمالا هیچ گاه فرصت اکران در سینماها را پیدا نمی‌کنند یا اگر اکران شوند با اقبال مخاطب روبه رو نمی‌شوند. بی‌تردید با توجه به ترافیک فیلمهای اکران نشده، آثار در حال تولید و وضعیت گیشه فیلم ها، تنها راه پیش رو اکران آنلاین است و فیلمهایی که از جنس سینمای بدنه نیستند برای این شیوه نمایش مناسب‌تر هستند. شاید مهمترین راهکار برای نجات اکران آنلاین و تبدیل آن به یک عرصه پرمخاطب که هم تماشاگر هم صاحب فیلم و هم پلتفورم از آن برنده بیرون آیند، تلاش برای فرهنگ‌سازی در عرصه کپی رایت و تدوین قانون مناسب برای این موضوع باشد.
احتمالی که رنگ رؤیا گرفت
در یک نگاه واقع‌بینانه می‌توان گفت سینمای ایران به دلیل کرونا، اکران خوبی نخواهد داشت و این موضوع به ویژه برای بخش خصوصی فاجعه است. اکران آنلاین می‌توانست تجربه‌‌ای ارزنده و یک بستر نمایش جدی برای حفظ ارتباط مخاطب با سینما در روزهای بحرانی کرونایی باشد، احتمالی که البته خیلی زود کم رنگ شد و رنگ رؤیا به خود گرفت. اکنون با این که سینماها بازگشایی شدهاند، چراغ اکران اینترنتی کم فروغ شده است و سینماگران هنوز این شیوه جدید اما پرمخاطره را به عنوان بستر رسمی نمایش آثار خود نپذیرفته‌اند؛ چون دریافته‌اند رعایت نکردن کپی رایت، دانلود کردن فیلمها از سایت‌های غیرمجاز و نمایش فیلمها از شبکه‌های ماهواره‌ای خارج از کشور و قاچاق داخلی از پیامدهای ناخوشایند آن است. اکران آنلاین زمانی میتواند مثبت پیش برود که تمام شرایط لازم برای کمک آن به اقتصاد سینما مهیا شود. بازگشایی مقطعی سینماها، نبود تبلیغات کافی تلویزیونی برای فیلمها از دیگرعواملی است که باعث کمرنگ شدن اکران آنلاین شده است. در حالی که این نوع از اکران می‌توانست در کنار سالن‌های نمایش، نقطه قوتی برای فروش فیلمها باشد. بعضی از کارگردان‌ها و تهیه کننده‌ها که پیش‌بینی می‌کنند، فیلمهایشان در اکران عمومی فروش دارند، قید اکران آنلاین را زده‌اند. چون مقایسه میزان فروش، نشان می‌دهد اکران آنلاین فروش قابل تاملی نداشته است و نمی‌توان به این تجربه جدید در سینمای ایران، دلخوش کرد. در شرایط کنونی که سینما رو به ورشکستگی است، بقای این نوع اکران، بستگی به حمایت مسئولان و دست اندرکاران سینمایی دارد.
تدابیری که راهگشا نیست
آمارها نشانگر این است که تعطیلی سالن‌های سینما و بلاتکلیف ماندن وضعیت اکران فیلمها، تاکنون بیش از 300میلیارد ریال ضرر و زیان برای سینمای ایران در پی داشته است. اگرچه سازمان سینمایی تلاش کرده است با تدابیری نظیر تعویق سه ماهه پرداخت اقساط اعضای خانه سینما، پرداخت وام قرض الحسنه به سینماهای بخش خصوصی از طریق اعتبارات حمایتی سازمان سینمایی، بخشی از این ضرر و زیان را جبران کند اما اقداماتی از این دست هم نتوانست و نمیتواند مشکلات اقتصادی ایجاد شده را در سینمای ایران بر طرف کند. وزارت ارشاد و سازمان سینمایی باید در پی ارائه یک راهکار اساسی باشند که یکی از ارکان مهم آن اکران آنلاین فیلم ها، ایجاد سازوکار خرید تضمینی امتیاز فیلمها توسط سامانه‌هایVOD ، تضمین رعایت حق کپی رایت و جلوگیری از قاچاق فیلمها و نشر غیرمجاز آن‌هاست. در این شرایط کمترین انتظار از رسانه ملی نیز ارائه باکس تبلیغات رایگان برای فیلمهای در حال اکران در سامانه VODو تشویق مردم برای تماشای فیلمها به شیوه اکران آنلاین است که البته به نظر می‌رسد انتظاری بعید است.
لزوم نظام نامه مشخص برای اکران آنلاین
نگاه سینماگران به اکران آنلاین کمرنگ تر شده و با توجه به عرضه و تقاضای بین تهیه کننده و متولیان، نمایش آنلاین رونق ندارد. یکی از دلایل دلسردی و نگرانی تهیه‌کنندگان صاحبان فیلمها از وی او دی‌‌ها، سرعت قاچاق آثار، پخش بدون مجوز و رعایت نکردن کپی رایت فیلم هایشان از شبکه‌های ماهواره‌ای و سایت‌های انتشار فیلم در داخل کشور است. با ورود نهاد‌های قانونی و سیاست هایی در سازمان سینمایی باید ساز و کارهای تشویقی برای سینماگران در نظر گرفته شود تا بابت اکران در سینما یا بسترهای اینترنتی متضرر نشوند و نظام‌‌نامه مشخص برای این موارد در نظر گرفته شود. در این صورت حتی پس از بازگشایی سینماها، می‌توان از اکران آنلاین به عنوان یاری‌رسان سینماها کمک گرفت و به لحاظ بودجه بندی اکران آنلاین همزمان با اکران عمومی میتواند کمک‌کننده باشد. در حال حاضر برخی فیلمها بر بستر سینماآنلاین در حال اکرانند که در شرایط رقابتی اکران سینماها، شاید هیچ‌گاه فرصت حضور بر پرده سینماها را پیدا نمی‌‌کردند. از بُعد اقتصادی، امیدی به موفقیت آن‌ها نیست. بالا بودن حجم چنین آثاری نشانه‌ای از رغبت نداشتن بدنه سینما به دیده شدن آنلاین و بالا بودن ریسک این شیوه جدید از اکران است و این میتواند طرح نوپای اکران آنلاین را با خطر ریزش مخاطب مواجه کند.
سینماگران ریسک نمی‌کنند
9 ماه از سال کرونازده ۱۳۹۹ گذشته و سینمای ایران و زمستان پرحادثه‌‌تری را هم تجربه خواهدکرد. شاید به همین خاطر است که محمدمهدی طباطبایی نژاد معاون ارزشیابی و نظارت سازمان سینمایی عنوان کرد: «از فیلمهایی که برای اکران آنلاین اقدام کنند، حمایت 50 میلیون تومانی می‌شود و به فیلمهایی که در طول دوره اکران آنلاین امکان پخش تیزر تلویزیونی نداشته باشند، 10 میلیون تومان دیگر هم پرداخت خواهد شد.»
سالن سینما جایگزین ندارد!
بحث اکران آنلاین و استمرار آن پس از بازگشایی سینماها یک ضرورت است تا به کلیت سینما کمک کند. از منظر بازگشت سرمایه، اکران آنلاین میتواند راهی تازه پیش پای تولیدکنندگان قرار دهد تا بخشی از منابع مالی خود را در کنار حوزه نمایش خانگی و تلویزیون و تامین کنند اما نمایش آنلاین نمیتواند جایگزین سینما رفتن شود. باید ساختارهای حوزه‌‌های تولید و توزیع و نمایش تغییر کند تا اثرات مثبت اکران آنلاین به سینما منتقل شود. در چنین شرایطی سینما میتواند هم چنان به حیات خود ادامه دهد. در حال حاضر به خاطر کرونا، اکران آنلاین راه‌‌اندازی شده اما برای آن به اندازه کافی فکر نشده است. اکران در سینماها نظام خاص خود را دارد که در آن گردش مالی اتفاق می‌‌افتد و برای اکران آنلاین هم باید یک نظام طراحی شود و آن را به‌عنوان یک ظرفیت در نظر گرفت.
اكران آنلاین جا نیفتاده است
مدیركل نظارت بر عرضه و نمایش سازمان سینمایی به ایسنا گفت: اكران آنلاین، پدیده نویی در سینمای ایران است و این پدیده باید بیشتر معرفی شود تا مردم و خانواده‌‌ها به آن عادت كنند.
محمدرضا فرجی درباره ضرر و زیان‌‌های مالی كه صاحبان آثار سینمایی به خاطر كرونا متحمل شدهاند كه حتی از طریق اكران آنلاین نیز قابل جبران نیست بیان کرد: طبیعتا موقعی كه سینما نیمه فعال باشد، زیان‌‌های مالی اجتناب ناپذیر است. شاید پدیده اكران آنلاین هنوز آن طور كه باید جا نیفتاده است. فرصت خوبی است تا زمانی كه سالن‌های سینما غیرفعال است، بتوانند در تثبیت این پدیده تلاش كنند. برای بهتر دیده شدن اكران آنلاین، نیاز است كه سمت و سوی رسانه ملی و دیگر رسانه‌‌ها بیشتر به سمت معرفی این پدیده باشد و خانواده‌‌ها را برای توجه به آن تشویق كنند. تهیه كنندگانی كه در ارائه فیلمهایشان به اكران آنلاین تردید دارند، نگرانی‌‌شان این است كه شاید فیلم شان نتواند با این شیوه، هزینه تولید را برگرداند. اما باید به تدریج این اعتمادسازی صورت بگیرد و تهیه كننده‌ها متوجه شوند نه تنها در اكران آنلاین خسارتی نخواهند دید، بلكه سود هم خواهند كرد.
ابراز تاسف یک کارگردان
عباس امینی که فیلم جدیدش «کشتارگاه» را خیلی زود روانه اکران آنلاین کرد می‌گوید: اگر به جای حمله به اکران آنلاین در این شرایط کرونایی، حمایت بیشتری از آن میشد و کنترل شدیدی هم روی قاچاق فیلمها صورت می‌‌گرفت، بازگشت سرمایه فیلمها موفقیت‌‌آمیزتر بود. وی با ابراز تاسف از این که بعضی فیلمهای در حال اکران در سینما باید به فروش چند ده میلیاری می‌‌رسیدند به ایسنا گفت: سرمایه فیلم «کشتارگاه» در اکران آنلاین برنگشت. اگر توان کافی را برای حمایت از اکران آنلاین می‌‌گذاشتند یک موج جدی ایجاد میشد. اگر این اتفاق می‌‌افتاد، دست کم بخشی از سرمایه فیلمها بر می‌‌گشت. در شیوه اکران آنلاین مدت زمان نمایش فیلمها کوتاه است. باید بپذیریم سینمای دنیا در روزهای اوج گیری کرونا بیشتر روی سیستم آنلاین کار کرده و ما هم با ادامه این بیماری باید حمایت بیشتری از شیوه اکران آنلاین، انجام دهیم.