معادلات بازار انرژی در جهان دگرگون شده است؛ فروش نفت روس‌ها به دلیل تحریم نصف شد.ایران نیز به‌دلیل تصورات اشتباه فرصت‌های طلایی بسیاری را از دست داد.
به گزارش خبرنگار اقتصاد آنلاین، صنعت نفت در سالی که گذشت فراز و نشیب‌های بسیاری را تجربه کرد؛ روس‌ها بازی بزرگی را آغاز کردند و معادلات انرژی جهان با تهاجم روسیه به اوکراین تغییر کرد. کشورهای چین و هند بزرگترین برندگان و روس‌ها بازنده اصلی این بازی بودند. به گفته بسیاری از کارشناسان، در این سال شاهد جابجایی قدرت نفت از اروپا به آسیا بودیم. اما ایران تنها نظاره‌گر این بازی بود و نتوانست آنطور که باید نقش خود را در این بازی ایفا کند و جزو برندگان باشد.
بازار نفت ایران در چین از دست می‌رود؟
واقعیت این است که ایران بازنده بزرگ انرژی پس از جنگ روسیه و اوکراین بوده است. ایران تصورات اشتباهی درباره واکنش اروپا نسبت به روسیه داشت و همین تصورات اشتباه موجب از دست رفتن این فرصت شد. گزارش‌های سازمان ملل نشان می‌دهد که این بحران تا چه اندازه وسیع و گسترده بوده است. ایران می‌توانست در این بحران با یک تحلیل درست در جایگاه مناسب قرار گرفته و منافع ملی خود را تامین کند. اگر ایران موفق به مذاکره با اتحادیه اروپا و آمریکا در مسئله برجام و تحریم‌ها می‌شد؛ می‌توانستیم در کوتاه مدت صد هزار بشکه نفت و میعانات به‌صورت روزانه وارد بازار اروپا کنیم و در بلندمدت نیز حدود 2 میلیون بشکه صادرات به اروپا داشته باشیم. آن زمان روسیه در بازی نفت به حاشیه رانده می‌شد. در بحث گازی نیز کشورهای اروپایی می‌توانستند میادین گازی را توسعه دهند.
کمبود گاز در اروپا و تصمیم برای کاهش و در نهایت قطع وابستگی به نفت و گاز روسیه، تمامی معادلات تجاری حوزه انرژی را تحت تاثیر خود قرار داد. با آغاز تحریم‌های روسیه توسط برخی از کشورها و از دست رفتن بازار روسیه در اروپا، بسیاری از کارشناسان معتقدند که نفت و گاز ایران می‌تواند جایگزین روسیه در قاره سبز شود اما این اتفاق به‌دلیل نبودن زیرساخت‌ها امکان‌پذیر نبود. ایران علاوه‌بر اینکه نتوانست از این فرصت برای رقابت با رقیب دیرینه خود روسیه استفاده کند بلکه شاهد از دست رفتن برخی از بازارهای ایران نیز هستیم.
پیش از آغاز جنگ اوکراین ۴۰ درصد از نفت روسیه به چین صادر می‌شد که درحال حاضر به بیش از ۵۰ درصد افزایش یافته است. ایران در حال از دست دادن بازار چین است و روسیه درحال تصاحب بازار نفت ایران است. روس‌ها چندین برابر ایران به چین نفت صادر کرده‌اند و این حجم بالای صادرات به روسیه امکان تخفیف به چینی‌ها را می‌دهد؛ امتیاز ویژه‌ای که با استقبال چینی‌ها مواجه شده است.
روس‌ها، بازنده بزرگ نفت در جهان
اتحادیه اروپا پنجم دسامبر ممنوعیت واردات نفت روسیه که از طریق دریا حمل می‌شود را آغاز کرد. همزمان، این بلوک به اتفاق کشورهای صنعتی گروه هفت، مکانیزم سقف قیمت را برای فروش نفت روسیه فعال کرد. تحت این مکانیزم، دسترسی به خدمات بیمه و حمل غربی برای صادرات نفت روسیه تنها در صورتی امکان‌پذیر است که نفت به قیمت ۶۰ دلار در هر بشکه یا پایین‌تر از آن فروخته شود.
بر اساس داده‌های کپلر، تحریم‌های غرب باعث شده که روسیه دو برابر بیشتر نفت خام به آسیا بفروشد. روس‌ها مجبور شدند که به مشتریان آسیایی نفت را با تخفیف حدود ۱۵ دلار عرضه کنند. گرید نفتی صادراتی این کشور در پی تحریم‌های غربی، به کمتر از نصف قیمت بین‌المللی و بسیار پایین‌تر از سقف قیمتی که گروه هفت تعیین کرده است، فروخته می‌شود.
یک عامل تاثیرگذار بر قیمت نفت روسیه، از دست رفتن بازار اروپایی بوده که افزایش صادرات ارزان قیمت نفت روسیه به کشورهای چین و هند است. نفتکش‌ها نیز ناچارند برای رساندن محموله‌های نفت روسیه از بنادر غربی این کشور به خریداران مذکور، مسافت بیشتری را طی کنند که هزینه‌های حمل را افزایش می‌دهد. بشکه‌های مذکور با تخفیف فروخته می‌شوند تا در برابر صادرات نفت خاورمیانه، رقابت پذیر باشند.
وزارت دارایی روسیه اعلام کرد درآمد مالیاتی نفت و گاز در ماه فوریه نسبت به سال گذشته ۴۶ درصد کاهش یافته و به ۵۲۱ میلیارد روبل (۶.۹۱ میلیارد دلار) رسیده است. بر اساس محاسبات بلومبرگ، درآمد حاصل از نفت خام و فرآورده‌های نفتی هم که بیش از دوسوم درآمد مالیات بر انرژی در ماه گذشته را تشکیل می‌داد با ۴۸ درصد کاهش به ۳۶۱ میلیارد روبل افت کرده است. به همین دلیل روس‌ها بازنده بزرگ بازی‌ای هستند که خود آغازکننده آن بوده‌اند.
صادرات نفت ارزان روسی به هند
هند سومین واردکننده بزرگ نفت بعد از چین و امریکاست، ۳۵ درصد واردات نفتی این کشور از روسیه است. پس از تحریم‌ها میزان صادرات نفت روسیه به هند افزایش چشمگیری داشت. بازار جدید روس‌ها موجب کاهش صادرات نفت بازارهای سنتی هند شد. بر اساس آمار صادرات نفت عراق و عربستان به هند به کم‌ترین میزان در ۱۶ماه گذشته رسیده است.با تخفیف حدود ۱۵ دلار در هر بشکه، پالایشگاهی در هند که ۲۰۰۰۰۰ بشکه در روز فرآوری می‌کند، در مقایسه با رقیب اروپایی خود، روزانه ۳ میلیون دلار در خرید نفت خام خود صرفه‌جویی می‌کند. به طور سالانه این پس‌انداز بیش از ۱ میلیارد دلار خواهد بود. هاردیپ سینگ پوری، وزیر نفت هند، گفت که این کشور به خرید از روسیه ادامه می‌دهد اگر قیمت‌ها “به خوب بودن خود ادامه دهند. تحلیلگران گفته‌اند نخست وزیر هند، نارندرا مودی نمی‌تواند از واردات ارزان بگذرد. او که روابط امنیتی با غرب را تقویت و در عین حال روابط گرم خود را با روسیه را حفظ کرده است.
چین برنده اصلی تحریم نفت روسیه
روسیه در سالی که گذشت عنوان بزرگترین تأمین کننده نفت خام چین را از عربستان ربود. براساس داده‌های گمرک چین، واردات نفت خام روسیه به این کشور در سال ۲۰۲۲ به میزان ۸ درصد افزایش یافت که معادل ۱.۷۲ میلیون بشکه در روز است و روسیه را به دومین تامین‌کننده بزرگ غول آسیای شرقی تبدیل می‌کند. واردات گاز خط لوله و گاز طبیعی مایع چین از روسیه در سال ۲۰۲۲ به ترتیب ۲.۶ برابر و ۲.۴ برابر افزایش یافت و به ترتیب به ۳.۹۸ و ۶.۷۵ میلیارد دلار رسید. در همین حین، واردات زغال سنگ روسیه به این کشور در سال گذشته با ۲۰ درصد افزایش به ۶۸.۰۶ میلیون تن رسید. واردات نفت از روسیه شامل واردات از طریق خط لوله سیبری شرقی اقیانوس آرام و واردات دریابرد از بنادر اروپایی و خاور دور روسیه، مجموعا به حدود ۸.۴۲ میلیون تن رسید. شرکت‌های دولتی چین از جمله غول نفتی سینوپک و ژنهوآ اویل، به دلیل تحریم‌های نفتی روسیه و تخفیف چشمگیر، به صورت بی‌سابقه‌ای واردات نفت از مسکو را افزایش داده‌اند. روسیه پس از ۱۹ ماه، به جایگاه بزرگترین صادرکننده نفت به چین برگشت.
بازیگران نفت در جهان
به گفته مدیر اجرایی آژانس بین‌المللی انرژی، سود صنعت نفت و گاز جهانی در سال ۲۰۲۲، حدود چهار تریلیون دلار بوده است. تولیدکنندگان پیشرو نفت کشورهایی همانند آمریکا و عربستان سعودی و امارات متحده عربی و روسیه و عراق هستند که نفت را به کشورهای مصرف‌کننده‌ای همانند اتحادیه اروپا تحویل می‌دهند. طی چند روز اخیر قیمت نفت تحت تاثیر ورشکستگی بانک «سیلیکون ولی» سقوط کرده و حال باید دید بازیگران نفتی برای آینده این صنعت چه خوابی دیده‌اند.