درحالی‌که همه ما فقط به امید رونق تولید و حرکت چرخ کارخانه‌های صنعتی بزرگ و نیمه بزرگ هستیم تا تولیدات زیاد و جهش تولید و اشتغال‌زایی را به همراه داشته باشند، نسبت به بعضی فعالیت‌ها بی‌تفاوت شده‌ایم؛ ساخته دست یک هنرمند که با خلاقیت خود اثری خلق می‌کند و می‌تواند مشتریان زیادی در منطقه، کشور و حتی خارج کشور داشته باشد.
به گزارش اعتمادساز، تولیدات هنرمندان در عرصه فرت‌بافی، حوله‌بافی سنتی، پاپوش‌های سنتی، رودوزی‌های سنتی، معرق‌کاری و بسیاری دیگر از صنایع‌دستی در منطقه جنوب خراسان هنوز قابل عرضه است، اما از آن‌ها غفلت شده و همه ما اقتصاد را تنها در فعالیت چند کارخانه و افزایش تولید انگور، انار، زعفران و پسته می‌دانیم، حال آنکه از دیرزمان زنان و مردان این سرزمین با سرپنجه‌های هنرمندانه خود کالاهایی مثل قالی و گلیم و پارچه و… تولید می‌کرده‌اند که هنوز هم این صنایع طرفداران خاص خود را دارد و توجه به این محصولات ارزشمند می‌تواند نقش مهمی در رشد تولید داشته باشند.
فرت‌بافی یکی از این هنرهاست که با بافت و تهیه منسوجات مختلف از قبیل انواع حوله، چادرشب، سفره، بقچه و لباس‌زیر، به‌وسیله نخ‌های پنبه‌ای تابیده یا ابریشم توسط دستان هنرمندان بانوان تهیه می‌شود و درگذشته منبع درآمد بسیاری از خانواده‌ها، تهیه این‌گونه بافته‌ها بوده است.
یکی از فعالین در این عرصه که از سال ۱۳۹۶ هنر فرت‌بافی را به‌صورت رسمی در منطقه شرق و جنوب خراسان رضوی فعال کرده “اعظم ناصری عارفی” است که با راه‌اندازی کارگاه آموزشی خود این هنر را به دیگران هم آموزش میدهد.
وی گفت: وقتی در تربت‌جام بودم به هنر فرت‌بافی علاقه‌مند شدم و به تنهایی برای خودم این کار را شروع کردم و با پیشنهاد میراث فرهنگی به‌صورت کارگاه آموزشی، کار آموزش به افراد دیگر را ادامه دادم.
وی افزود: هرچند این هنر قبلاً در کاشمر هم فعال بوده اما فراموش‌شده بود و دوست داشتم این هنر دوباره زنده شود و زنان خانه‌دار به سمت این هنر بروند و تولیداتی داشته باشند، لذا پس از حضورم در این شهر پیشنهاد میراث فرهنگی را قبول کردم و به‌صورت کارگاهی این هنر را توسعه داده و به افراد دیگر هم آموزش میدهم.
این هنرمند با بیان اینکه فرت‌بافی در تمام روستاها و حتی در شهر فعال بوده است، اظهار کرد: درگذشته زنان دستگاه فرت بافی در خانه‌های خود داشتند و رونق بیشتر این هنر در روزهای نزدیک عید برای دوخت لباس‌های نو بود که آنان اقدام به بافت پارچه برای خودشان می‌کردند، لذا فرت‌بافی در منطقه غریب نیست؛ ولی چون زمان طولانی گذشته و در ۴۰ سال گذشته در این زمینه کمتر کار شده است، تقریباً به فراموشی سپرده شده و نسل جدید این‌گونه کارگاه‌ها را ندیده‌اند.
ناصری عنوان کرد: هم‌اکنون زنان مسنی به من مراجعه می‌کنند که خودشان در گذشته یک کارگاه تولیدی فرت‌بافی در خانه‌هایشان داشته‌اند یا خود اقدام به بافت می‌کرده‌اند و یا کسانی برای آن‌ها پارچه میبافتهاند.
وی با بیان اینکه در سال‌های ۶۵ این هنر رونق خوبی در منطقه داشته است، بیان کرد: در خانه‌های روستاییان شهرستان کوهسرخ هنوز این هنر فعال است و زنان به‌صورت سنتی کار می‌کنند.
وی که پنج طرح فرت‌بافی را فراگرفته و مشغول به کار است، عنوان کرد: آنچه آموزش می‌دهیم طرح‌های ساده و اولیه است ولی تولیدات سه وردی و چهار وردی در طرح‌های رنگی با کارهای مختلف به بازار ارائه می‌دهیم.
ناصری با بیان اینکه محصولات خود را توانسته‌ایم در شهر کاشمر و شهرهای اطراف به فروش برسانیم، تصریح کرد: قبل از شروع ویروس کرونا، مشتری‌های ما کسانی بودند که قبلاً از این تولیدات خرید داشته‌اند و تجربه استفاده از این نوع پارچه را دارند و مزیت این کار را متوجه شده‌اند و به شهرهای دیگر و حتی به خارج کشور توسط کسانی که فرزندشان و یا اقوامی در آن کشور داشتند، محصولات ما را ارسال کرده‌اند.
وی اظهار کرد: این هنر و محصولات به‌گونه‌ای است که باید اول فرد خریدی از این محصولات داشته باشد و متوجه مزایا و خوبی‌های این نوع پارچه شود تا خرید آن‌ها تداوم داشته باشد.
این بانوی هنرمند خاطرنشان کرد: پارچه‌های نخی که در بازار داریم نازک بافته می‌شود، گرچه طرح و نقشه‌های قشنگی دارد ولی زود چروک می‌شود، ولی پارچه‌های ما درشت بافت‌تر نسبت به پارچه‌های بازار است و این تولیدات ۱۰۰ درصد نخ و دارای رنگ گیاهی است.
وی افزود: پارچه‌های دست بافت، استحکام خوبی دارد، بوی عرق نمی‌گیرد و گرچه قیمتش نسبتاً بالا است، ولی با دوام بوده و این سبب شده کسانی که از ما خرید کرده‌اند، مشتری دائمی ما باشند.
ناصری ادامه داد: با توجه به مشکلات اقتصادی که همه بازاریان درگیر آن هستند ولی، قیمت‌ها را بالا نبرده‌ایم و حدوداً از نظر قیمتی پارچه‌های تولیدی ما، با پارچه‌های بازاری برابر است.
وی یکی از مشکلات فعالیت در این حوزه را افزایش قیمت مواد اولیه عنوان کرد و گفت: در یک ماه دو بار سفارش مواد اولیه داده‌ایم و با دو قیمت افزایشی توانسته‌ایم مواد اولیه را خریداری کنیم و طی این مدت هر کیلو نخ از ۲۶ به بیش از ۱۰۰هزار تومان افزایش داشته است.
وی با بیان اینکه تلاش می‌شود شرکت نساجی کاشمر یک خط تولید خود را به تولید نخ برای فرت‌بافی اختصاص دهد، تصریح کرد: تولید این نوع نخ در خراسان و شهرستان فردوس انجام می‌شود و ما نمی‌توانیم به صورت کلی خرید کنیم، چون سرمایه در گردش زیادی نیاز است که در توان ما نیست.
ناصری افزود: هر هنرمند به طور متوسط می‌تواند در روز چهار متر پارچه ببافد و بعضی از افراد تا ۸ متر نیز می‌توانند بافت داشته باشند، اما متأسفانه کسانی که فرت بافی را فراگرفته‌اند، حمایت نشده و تسهیلاتی نتوانستند دریافت کنند تا کارگاهی راه‌اندازی و مواد اولیه برای شروع کار خریداری کنند.
وی با بیان اینکه با شیوع کرونا برای فروش تولیدات مشکل داشتیم، اظهار کرد: تا حدودی توانسته‌ایم از فضای مجازی برای فروش و معرفی کالاها استفاده کنیم و کسانی که برای خرید تولیدات مراجعه می‌کنند محصولات ما را در فضای مجازی مشاهده کرده‌اند؛ لذا تمامی کسانی که تولیدات انجام می‌دهند دغدغه فروش محصولات ندارند.
این هنرمند صنایع‌دستی با بیان اینکه کار ما فصلی است و بیشتر برای بهار است ولی پارچه‌های ما برای زمستان هم خوب است، گفت: اغلب فکر می‌کنند پارچه فرت به درد تابستان میخورد حال آنکه ما در فصل پاییز چادرشب می‌بافیم و در بهار بافتن پارچه‌های نخی، ولی عمده کارمان حوله بوده که در تمام سال به آن نیاز است.
وی تصریح کرد: تنها کمکی که به این هنر شد توسط معین اقتصادی هزینه‌های آموزش برای کارآموزان پرداخت گردید، ولی با این گرانی درگذشته با یک میلیون و ۵۰۰ هزار تومان می‌توانستیم یک اشتغالی برای کارآموزان ایجاد کنیم، ولی اکنون ساخت یک دستگاه حداقل سه برابر افزایش قیمت دارد که نمی‌توانند تمامی ۷۰ نفری که آموزش دیده‌اند برای خود دستگاه تهیه کنند.
ناصری افزود: اگر واقعاً هنری قرار است دوباره زنده شود نیاز به کمک مالی دارد، فرت بافی پرهزینه نیست و پرداخت تسهیلات به این‌کار و هنر باید در اولویت باشد.
وی با بیان اینکه آموزش بدون حمایت بیفایده است، بیان کرد: خانمی که یک ماه آموزش دیده و توانایی انجام کار و عرضه هنرش را دارد، وقتی بعد از گذشت سه ماه نتواند کاری برای خودش شروع کند، فایده‌ای ندارد در واقع زمانی رونق این هنر خوب است که مورد حمایت باشد نه اینکه چندین هنر را زنده کرده و آن‌ها را نیمه کاره رها کنیم.
نقش فرت‌بافی در خودکفایی مردم
این کارشناس صنایع‌دستی به ایسنا گفت: فرت‌بافی هنری ۲۰۰ ساله که تا دو سال قبل در کاشمر جزء رشته‌های منسوخ شده معرفی شده بود، اما با اقدامات انجام شده طی سال‌های اخیر جانی تازه در رگ‌های این هنر فراموش شده جریان یافته است.
اعظم ناصری با بیان اینکه پارچه‌بافی با قدمت تاریخی بسیار طولانی در قدیم نقش مهمی در خودکفایی مردم روستاها داشته است، اظهار کرد: در گذشته با فرت منسوجات مختلفی از قبیل انواع حوله‌دست و صورت، خشک‌کن حمام (قطیفه)، جانماز(سجاده) و پارچه برای انواع لباس مردانه و زنانه با طرح‌های مختلف، چادرشب (رختخواب‌پیچ)، دستار (لُنگُتَه، سِلَه، مِندیل، عمامه)، دستمال توجیبی، پارچه احرام، پارچه کفن، لُنگ، پرده، چارقد، دستمال کمر (کمر پیچ) می‌بافتند.
وی عنوان کرد: فرت‌بافی از جمله مشاغل خانگی به شمار می‌رود که نقش پررنگی در ایجاد اشتغال زنان دارد، بدون شک اگر بر روی حمایت از صنایع‌دستی فرهنگ‌سازی‌هایی صورت گیرد می‌توان امید داشت که هنر فرت بافی جای خودش را باز کند و همانند گذشته نقش اساسی در خودکفایی مردم روستاها داشته باشد.
این کارشناس صنایع‌دستی، افزود: می‌طلبد مسئولان تسهیلات ارزان قیمتی را برای رونق بیشتر به هنرمندان فرت بافی اختصاص دهند از سویی باید به سمت ایجاد و یا حمایت از شرکت تعاونی‌هایی رفت که بتوانند کالاهای تولید شده این افراد را خریداری کرده و به نمایشگاه‌های مختلف ورود کند.
وی ملحفه، رومیزی، روتختی، شال، دستمال‌سفره و صافی را بخشی از نوآوری‌های این هنر دانست و اظهار کرد: تلاش ما بر حفظ این هنر و سنت ارزشمند در میان بانوان به خصوص روستائیان است.
در هر حال عوامل عمده‌ای در پیدایش، تداوم و رونق صنایع‌دستی نقش دارد که می‌توان به مواردی از جمله علاقه ذاتی مردم ایران به هنر، تنوع شرایط اقلیمی و وجود آداب و رسوم گوناگون و همچنین ایجاد اشتغال برای هر منطقه اشاره کرد.
از همین رو مردم به‌خصوص دختران و بانوان هنرمند این مرز و بوم از گذشته‌های دور تا به امروز توانسته‌اند با تولیدات صنایع‌دستی نه‌تنها نیازهای خود را برطرف نمایند، بلکه به ایجاد اشتغال و کسب درآمد دست یابند.
حال که هنر فرت‌بافی و هنرهای دستی دیگر در منطقه دوباره جان گرفته با حمایت مردم و مسئولین می‌توانند پر قدرت به حیات خود ادامه دهند، وگرنه نباید توقع داشته باشیم این هنرمندان بدون حمایت این‌گونه هنرها را زنده نگه دارند.
ایسنا