شهاب زمانی
دولت های مسئولیت پذیر، همواره و در طول تاریخ، از مذاکره و گفتگو به عنوان راهی مسالمت آمیز برای حل و فصل اختلافات خود با دیگران بهره برده اند و گاهی نیز به دلیل اصرار یکی از دو طرف بر مواضع غیرمسئولانه خویش و زیاده خواهی، مذاکرات در مسیر شکست، خصومت بیشتر و حتی عواقب زیانبار بعدی قرار گرفته است.
با این حال، این اصل بنیادی در روابط بین الملل، یعنی توجه و تاکید بر حقوق بشر و تلاش جهت برقراری صلح و امنیت بین الملل، دولت های مسئوایت پذیر را به سمت حل تعارضات و اختلافات فی مابین با بهره گیری از مذاکره و گفتگو سوق داده است، تا علاوه بر کاهش تخاصمات، هرگونه زمینه و فضای ممکن را جهت بروز خصومت بیشتر و احیانا جنگ ، کمرنگ و حتی منتفی نمایند. با این حال در هر مذاکره ای، تکیه بر اشتراکات و منافع مشترک می تواند مبنایی اساسی جهت پیشبرد گفتگوها و حل اختلافات موجود باشد تا به عواقب پیش بینی نشده احتمالی، منجر نشود. بدون شک تنها با درک خواسته های یکدیگر می توان امیدوار بود که نیازهای هر دو طرف را در یک سناریوی برد_برد به سرانجام رساند.
مذاکره برد _ بردی که، توافق جامع اقدام مشترک (برجام) ، بین ایران و قدرت های جهانی در ۲۰۱۵، نمونه روشنی از آن بشمار می رود، هرچند که این توافق ارزشمند بین المللی، قربانی تفکرات و تعصبات کینه توزانه دونالد ترامپ رئیس جمهور سابق آمریکا و جناح تندرو وی گردید تا بیش از ده سال مذاکره نفس گیر دولت‌ها، نهادها، سازمانها و شخصیت‌های مختلف را در ورطه نابودی قرار دهد.
با این حال، عزم دولت جدید ایالات متحده جهت احیای برجام و توافقات صورت گرفته قبلی، می تواند نوید بخش بازگشت عقلانیت سیاسی به سیاست خارجی آمریکا در این مورد تلقی شود تا شاید بتواند مسیر انحرافی ایجاد شده در برجام توسط رئیس جمهوری اسبق این کشور، اصلاح شود.
در همین رابطه، از اظهارات مقامات سیاسی ایران و کشورهای عضو گروه ۱+۵ چنین استنباط می شود که، همه طرف ها و حتی جامعه جهانی، مترصد آغاز مذاکرات هسته‌ای و حل و فصل اختلافات موجود در این رابطه هستند، مذاکراتی که ن تنها می‌تواند برجام را دوباره احیا نماید، بلکه زمینه همکاری های مشترک منطقه ای و بین المللی بین ایران و سایر کشورها را نیز مهیا نماید.
اما مسئله ای که ایران و جامعه جهانی را در یک برزخ ناشی از خروج آمریکا از برجام قرار داده است، چگونگی آغاز دومینویی است که نتایج آن بتواند مورد قبول همه طرف های مربوطه قرار گیرد، به نحوی که از طرفی تحریم های آمریکا علیه ایران برداشته شوند و از سویی دیگر، اقدامات برجامی ایران نیز در مسیر توافق ۲۰۱۵ قرار گیرد.
مذاکراتی که طی این مدت از پیچیدگی های خاصی برخوردار و محیط پیرامون آن تحت تاثیر علل و عوامل مرتبط و غیر مرتبط مختلفی قرار گرفته و با دو مشکل اساسی روبرو خواهد بود.
خروج غیرمسئولانه ایالات متحده از برجام و تحریم های منبعث از آن ، مسئله ای است که از اهمیت بسیاری برای ایران برخوردار است. اقدامی که علاوه بر ایجاد انحراف جدی در مسیر حرکت متوازن کشورها در توافق جامع اقدام مشترک، خسارات عمده ای را نیز به ایران وارد نموده است.
اقدام رئیس جمهور وقت آمریکا، نه تنها جایگاه و پرستیژ بین المللی این کشور را مورد خدشه قرار داد، بلکه جهان را بیش از گذشته، نسبت به تعهد آمریکا به قراردادها و توافقات بین المللی، بی اعتماد و بی اعتبار نمود. خروج آمریکا از برجام در حالی صورت گرفت که ایران به همه تعهدات برجامی خود عمل نموده و طبق گزارش های مکرر آژانس بین المللی انرژی اتمی، همکاری های جامع و حتی فراپادمانی نیز داشته و روند عادی خود را طی می‌نمود.
اینکه دولت جدید آمریکا که به خوبی نسبت به نقض آشکار توافقات صورت گرفته در برجام توسط این کشور واقف است، چگونه و تحت چه مکانیزمی تحریم های صورت گرفته را برداشته و اعتماد ایران را جهت بازگشت به تعهدات هسته ای خود ذیل برجام، عملی نماید، مسئله ای است که آمریکایی ها می بایست با حسن نیتی بیشتر در پیش گیرند و با گرفتن تصمیمات سخت و در عین حال عملی و اعتمادساز، فضای حاکم بر مذاکرات را تلطیف نماید.
مورد دوم که مرتبط و موثر از خروج ایالات متحده از برجام است و از سوی طرف های مقابل ایران مورد تاکید قرار دارد، چگونگی بازگشت ایران به تعهدات خود ذیل برنامه جامع اقدام مشترک است که پس از گذشت یکسال از اعلام خروج دولت آمریکا از برجام، صورت گرفت. اینکه ایران چگونه با وجود گسترش فعالیت هسته ای خود و افزایش سطح غنی سازی، به تعهدات اولیه در ۲۰۱۵ برگردد، مسئله‌ای است که نیازمند گفتگو و اقدامات عملی از سوی ایالات متحده بعنوان محرک و عامل وضعیت موجود است که با ایجاد فضایی واقع بینانه و در عین حال تعهدآمیز از سوی طرف های مقابل، میسر خواهد بود.
آنچه مسلم است، واشنگتن و پایتخت های اروپایی به خوبی و از دیرباز به وزن ژئوپلیتیکی ایران در منطقه آگاهی دارند و هم اکنون نیز نباید با گمانه زنی های غیر واقع از فعالیت های هسته ای ایران و زیاده خواهی، مسیر همکاری های مختلف با ایران را به مسایل و مشکلاتی گره بزنند، که مسبب همه آنها ایران و سیاست های آن طی نیم قرن گذشته نبوده، بلکه بسیاری از مشکلات پیش روی منطقه پیرامونی ایران از جمله افغانستان، سوریه، عراق، یمن، فلسطین و زایش گروههای تروریستی، ماحصل سیاست های برخی کشورهای منطقه و همچنین قدرت های فرامنطقه ای است که مانع از حصول صلح و ثبات در خاورمیانه شده اند.
ایران طی قرن گذشته، به دلیل موقعیت ژئوپلیتیکی خود در معرض بدگمانی ها و متاثر از بازخورد سیاست های جنگ طلبانه برخی کشورهای منطقه و قدرت های فرامنطقه ای بوده و بیشترین صدمات انسانی، اقتصادی و اجتماعی را متحمل و همچنان در معرض تبعات گسترده آنها قرار دارد؛ تبعاتی که بیشتر از آنکه، ماحصل رفتار ایران در منطقه باشد، مسیر زنجیرواری بوده که در واکنش به سیاست های خصمانه و ستیزه جویانه دیگران و به دلایل غیرواقع صورت پذیرفته است.
بدون شک، حضور در منطقه متشنج خاورمیانه و سیاست های تهاجمی برخی کشورها نسبت به ایران، خود موجب بروز واکنش هایی شده که تا پیش از اقدامات صورت گرفته، توجیهی برای ایران نداشته است.
با این حال، تغییر سیاست تقابلی و در پیش گرفتن یک نگرش تعاملی دوسویه، با توجه به تجارب کسب شده گذشته، جهت پیشبرد روندها و ایجاد سازوکارهای سازنده در بحث هسته ای و همکاری های منطقه ای، می تواند افق های روشنی را برای ایران ، منطقه و نظام همکاری های بین المللی پدیدار نماید، تا نخ تنها ایرانیان بلکه سایر ملل منطقه نیز، آینده بهتری را در مقابل خود شاهد باشند.
هرچند مذاکرات ایران و کشورهای گروه ۱+۴ و ایالات متحده، ترکیبی از مسائل مختلفی را شامل می شود که هریک، دارای گذشته و زمینه های خاص خود بوده و به عوامل مختلفی نیز وابسته هستند، با این حال، وجود عزمی راسخ در کشورهای مذاکره کننده برای حل و فصل مسائل فی مابین و توجه به ترکیبی متعادل از منافع جمعی و مصالحه ای معقول، می تواند مسیر پیش رو را هموارتر و دسترسی به مکانیزم های ثمربخش را آسان تر نماید، مسئله ای که هرگونه انتظار جاه طلبانه از سوی هر یک از طرف های مذاکره کننده، بدون در نظر گرفتن واقعیت ها و شرایط موجود، می تواند فرصت پیش آمده را منتفی و منطقه را در مسیر تشنج و بی ثباتی بیشتر قرار دهد./ روزنامه ابتکار
مذاکره برد _ بردی که، توافق جامع اقدام مشترک (برجام) ، بین ایران و قدرت های جهانی در ۲۰۱۵، نمونه روشنی از آن بشمار می رود، هرچند که این توافق ارزشمند بین المللی، قربانی تفکرات و تعصبات کینه توزانه دونالد ترامپ رئیس جمهور سابق آمریکا و جناح تندرو وی گردید تا بیش از ده سال مذاکره نفس گیر دولت‌ها، نهادها، سازمانها و شخصیت‌های مختلف را در ورطه نابودی قرار دهد.
با این حال، عزم دولت جدید ایالات متحده جهت احیای برجام و توافقات صورت گرفته قبلی، می تواند نوید بخش بازگشت عقلانیت سیاسی به سیاست خارجی آمریکا در این مورد تلقی شود تا شاید بتواند مسیر انحرافی ایجاد شده در برجام توسط رئیس جمهوری اسبق این کشور، اصلاح شود.
در همین رابطه، از اظهارات مقامات سیاسی ایران و کشورهای عضو گروه ۱+۵ چنین استنباط می شود که، همه طرف ها و حتی جامعه جهانی، مترصد آغاز مذاکرات هسته‌ای و حل و فصل اختلافات موجود در این رابطه هستند، مذاکراتی که ن تنها می‌تواند برجام را دوباره احیا نماید، بلکه زمینه همکاری های مشترک منطقه ای و بین المللی بین ایران و سایر کشورها را نیز مهیا نماید.
اما مسئله ای که ایران و جامعه جهانی را در یک برزخ ناشی از خروج آمریکا از برجام قرار داده است، چگونگی آغاز دومینویی است که نتایج آن بتواند مورد قبول همه طرف های مربوطه قرار گیرد، به نحوی که از طرفی تحریم های آمریکا علیه ایران برداشته شوند و از سویی دیگر، اقدامات برجامی ایران نیز در مسیر توافق ۲۰۱۵ قرار گیرد.
مذاکراتی که طی این مدت از پیچیدگی های خاصی برخوردار و محیط پیرامون آن تحت تاثیر علل و عوامل مرتبط و غیر مرتبط مختلفی قرار گرفته و با دو مشکل اساسی روبرو خواهد بود.
خروج غیرمسئولانه ایالات متحده از برجام و تحریم های منبعث از آن ، مسئله ای است که از اهمیت بسیاری برای ایران برخوردار است. اقدامی که علاوه بر ایجاد انحراف جدی در مسیر حرکت متوازن کشورها در توافق جامع اقدام مشترک، خسارات عمده ای را نیز به ایران وارد نموده است.
اقدام رئیس جمهور وقت آمریکا، نه تنها جایگاه و پرستیژ بین المللی این کشور را مورد خدشه قرار داد، بلکه جهان را بیش از گذشته، نسبت به تعهد آمریکا به قراردادها و توافقات بین المللی، بی اعتماد و بی اعتبار نمود. خروج آمریکا از برجام در حالی صورت گرفت که ایران به همه تعهدات برجامی خود عمل نموده و طبق گزارش های مکرر آژانس بین المللی انرژی اتمی، همکاری های جامع و حتی فراپادمانی نیز داشته و روند عادی خود را طی می‌نمود.
اینکه دولت جدید آمریکا که به خوبی نسبت به نقض آشکار توافقات صورت گرفته در برجام توسط این کشور واقف است، چگونه و تحت چه مکانیزمی تحریم های صورت گرفته را برداشته و اعتماد ایران را جهت بازگشت به تعهدات هسته ای خود ذیل برجام، عملی نماید، مسئله ای است که آمریکایی ها می بایست با حسن نیتی بیشتر در پیش گیرند و با گرفتن تصمیمات سخت و در عین حال عملی و اعتمادساز، فضای حاکم بر مذاکرات را تلطیف نماید.
مورد دوم که مرتبط و موثر از خروج ایالات متحده از برجام است و از سوی طرف های مقابل ایران مورد تاکید قرار دارد، چگونگی بازگشت ایران به تعهدات خود ذیل برنامه جامع اقدام مشترک است که پس از گذشت یکسال از اعلام خروج دولت آمریکا از برجام، صورت گرفت. اینکه ایران چگونه با وجود گسترش فعالیت هسته ای خود و افزایش سطح غنی سازی، به تعهدات اولیه در ۲۰۱۵ برگردد، مسئله‌ای است که نیازمند گفتگو و اقدامات عملی از سوی ایالات متحده بعنوان محرک و عامل وضعیت موجود است که با ایجاد فضایی واقع بینانه و در عین حال تعهدآمیز از سوی طرف های مقابل، میسر خواهد بود.
آنچه مسلم است، واشنگتن و پایتخت های اروپایی به خوبی و از دیرباز به وزن ژئوپلیتیکی ایران در منطقه آگاهی دارند و هم اکنون نیز نباید با گمانه زنی های غیر واقع از فعالیت های هسته ای ایران و زیاده خواهی، مسیر همکاری های مختلف با ایران را به مسایل و مشکلاتی گره بزنند، که مسبب همه آنها ایران و سیاست های آن طی نیم قرن گذشته نبوده، بلکه بسیاری از مشکلات پیش روی منطقه پیرامونی ایران از جمله افغانستان، سوریه، عراق، یمن، فلسطین و زایش گروههای تروریستی، ماحصل سیاست های برخی کشورهای منطقه و همچنین قدرت های فرامنطقه ای است که مانع از حصول صلح و ثبات در خاورمیانه شده اند.
ایران طی قرن گذشته، به دلیل موقعیت ژئوپلیتیکی خود در معرض بدگمانی ها و متاثر از بازخورد سیاست های جنگ طلبانه برخی کشورهای منطقه و قدرت های فرامنطقه ای بوده و بیشترین صدمات انسانی، اقتصادی و اجتماعی را متحمل و همچنان در معرض تبعات گسترده آنها قرار دارد؛ تبعاتی که بیشتر از آنکه، ماحصل رفتار ایران در منطقه باشد، مسیر زنجیرواری بوده که در واکنش به سیاست های خصمانه و ستیزه جویانه دیگران و به دلایل غیرواقع صورت پذیرفته است.
بدون شک، حضور در منطقه متشنج خاورمیانه و سیاست های تهاجمی برخی کشورها نسبت به ایران، خود موجب بروز واکنش هایی شده که تا پیش از اقدامات صورت گرفته، توجیهی برای ایران نداشته است.
با این حال، تغییر سیاست تقابلی و در پیش گرفتن یک نگرش تعاملی دوسویه، با توجه به تجارب کسب شده گذشته، جهت پیشبرد روندها و ایجاد سازوکارهای سازنده در بحث هسته ای و همکاری های منطقه ای، می تواند افق های روشنی را برای ایران ، منطقه و نظام همکاری های بین المللی پدیدار نماید، تا نخ تنها ایرانیان بلکه سایر ملل منطقه نیز، آینده بهتری را در مقابل خود شاهد باشند.
هرچند مذاکرات ایران و کشورهای گروه ۱+۴ و ایالات متحده، ترکیبی از مسائل مختلفی را شامل می شود که هریک، دارای گذشته و زمینه های خاص خود بوده و به عوامل مختلفی نیز وابسته هستند، با این حال، وجود عزمی راسخ در کشورهای مذاکره کننده برای حل و فصل مسائل فی مابین و توجه به ترکیبی متعادل از منافع جمعی و مصالحه ای معقول، می تواند مسیر پیش رو را هموارتر و دسترسی به مکانیزم های ثمربخش را آسان تر نماید، مسئله ای که هرگونه انتظار جاه طلبانه از سوی هر یک از طرف های مذاکره کننده، بدون در نظر گرفتن واقعیت ها و شرایط موجود، می تواند فرصت پیش آمده را منتفی و منطقه را در مسیر تشنج و بی ثباتی بیشتر قرار دهد./ روزنامه ابتکار