پس از سال‌ها انتظار یکی از پروژه‌های مهم ارتباطی ایران و افغانستان یعنی راه‌آهن خواف_هرات در ابتدای آذر ماه به بهره‌برداری رسید. اهمیت این موضوع در چیست؟
قرن 21 را با وجود سیطره ارتباطات دیجیتالی می‌توان عصر تجارت دانست. به گونه‌ای که پیش‌بینی می‌شود به علت گسترش پیوندهای تجاری پیدا و پنهان اقتصادی و شکل گرفتن منافع مشترک یا رقبای مشترک اقتصادی، عملا جنگ مستقیمی بین کشورهای صنعتی و قدرتمند رخ ندهد.
گسترش تجارت نیازمند زیرساخت‌های حمل و نقل زمینی و به تبع راه آهن است چون هزینه آن کمتر و ایمنی آن بیشتر است و کمترین استهلاک را نسبت به گزینه‌های هوایی و جاده‌ای دارد. اکنون که برای تسریع جابه‌جایی کالا و مسافر بین ایران و همسایه شرقی‌اش فازسوم خط راه آهن خواف-هرات تا روزنک به افتتاح رسیده است از دو منظر موضوع را بررسی می‌کنیم.
1-افغانستان
افغانستان کشوری محصور در خشکی است و در شرایطی که بیش از 90 درصد حمل و نقل کالا در دنیا از طریق دریایی و آب‌های آزاد صورت می‌گیرد این کشور تنها از طریق پاکستان امکان رسیدن به دریا را دارد. روابط اسلام‌آباد و کابل هم در تمام این سال‌ها دچار تنش‌های بسیاری بوده و باعث شده است نیازمندی افغانستان به بنادر گوادر و کراچی در پاکستان، آن‌ها را به فکر استفاده از گزینه‌های دیگر بیاندازد تا از انحصار نجات پیدا کند. هندوستان رقیب منطقه‌ای پاکستان در این کشور که با سرمایه‌گذاری و حمایت از توسعه بندر چابهار در ایران یکی از بهترین گزینه‌های ممکن برای رسیدن کابل به دریا بود نیز در این جریان حضور دارد.
امروز با تلاش‌های ایران مسیر خط آهن خواف به هرات رسیده است. پایانه‌های مرزی دوغارون و میلک و ماهیرود در حال گسترش و تکمیل زیرساخت‌ها هستند و راه آهن مشهد_چابهار در مرحله ساخت است.
برای افغانستان راه اندازی و تکمیل هر کدام از این مسیرهای ارتباطی حیاتی است و کابل امیدوار است که با به قدرت رسیدن دولت جدید آمریکا، کاهش تحریم‌ها علیه تهران، این پروژه‌ها سرعت بگیرد.
روی کار آمدن بایدن البته می‌تواند روی دیگری هم در مناسبات ایران و افغانستان داشته باشد. اگر بایدن تصمیم بگیرد که تمام توافقات دولت ترامپ را نادیده بگیرد، ممکن است مذاکرات دوحه به بن بست بخورد. هر تصمیمی که صلح و امنیت را در افغانستان تحت الشعاع قرار دهد یا طالبان را به گسترش ناامنی در غرب این کشور سوق دهد می‌تواند سرنوشت این پروژه‌ها را تیره و تار کند.
اگر مذاکرات بین‌الافغانی دولت مرکزی کابل و طالبان را به سوی بهبود روابط سوق دهد می‌توان امیدوار بود که افتتاح خط راه آهن خواف-هرات فصل جدیدی برای تجارت افغانستان باشد چرا که در سایه امنیت، امکان صادرات محصولات کشاورزی، امکان استخراج منابع زیرزمینی و معدنی از این کشور فراهم خواهد شد و اشرف غنی می‌تواند به این که کشورش دیگر فقط یک واردکننده نباشد، امیدوار شود.
2-ایران
برای ایران که دارای بیشترین تعداد همسایگان در جهان است، افغانستان بیشترین سهم ارتباطات و نزدیکی را دارد. در اولین قدم رسیدن به بازار این کشور افتتاح خط راه آهن خواف-هرات راحت‌تر و ایمن‌تر می‌شود. از سوی دیگر در مواقعی که تحریم‌های فلج کننده بر تهران تحمیل می‌شود این مسیر می‌تواند دور زدن تحریم‌ها را ممکن کند.
یکی از نگرانی‌های ایران در این سال‌ها حذف شدن از مسیرهای ترانزیتی بین‌المللی بوده است. چندی پیش اولین قطار بار صادراتی از ترکیه به چین حرکت کرد و با استفاده ازخط ریلی باکو-تفلیس-کارس وارد چین شد. این پروژه با همکاری حمل و نقل ترکیه و پسفیکیورآسیا با عبور از دو قاره، دو اقیانوس و پنج کشور (ترکیه، گرجستان، آذربایجان، قزاقستان و چین) ایران را دور زد!
«احمد اوسیال» رئیس بنیاد مطالعات خاورمیانه در ترکیه چندی پیش در توییتی با استقبال از انجام پروژه مشترک جمهوری آذربایجان و ترکیه درباره خط راه‌آهن قارص به اغدیر و نخجوان آن را به منزله بی‌نیاز شدن از ایران و یک دستاورد مهم دانست.
پس برای ایران بهره‌برداری از راه آهن خواف_هرات باید گامی باشد تا در ادامه آن برای گسترش‌های همکار‌ی‌های ریلی از یک سو با آسیای میانه و از سوی دیگر اتصال پاکستان و هند وچین به اروپا تلاش و برنامه‌ریزی کند. در شرایطی که ترکیه در این سال‌ها برای گسترش و نوسازی حمل و نقل خود تلاش و هزینه بسیاری را انجام داده و سهم زیادی از این صنعت تعریف کرده است، تیره شدن روابط با آنکارا کنار گذاشته شدن تهران از حمل و نقل را جدی‌تر کرده است.
ایران برای احداث و بهره‌برداری از سه فاز راه‌آهن خواف_هرات در شرایط سخت اقتصادی هزینه بسیاری متحمل شده است وحتی یکی از مهندسین ایرانی در این پروژه با حمله اشرار به شهادت رسید. روی کارآمدن دولت جدید امریکا مناسبات را تغییر می‌دهد و احتمال کاهش تحریم‌ها می‌تواند بهره‌گیری از فاینانس و مشارکت کشورهای دیگر را برای تهران ممکن کند. اولویت بخشیدن تهران و توسعه همکاری‌ها می‌تواند زمینه‌ساز گسترش سهم حمل و نقل ایران در آینده باشد.