نویسنده: دکتر احسان موحدیان، مدرس دانشگاه و کارشناس روابط بین الملل

 به گزارش دیپلماسی ایرانی علیرغم گذشت سه روز از تجاوز نظامی جمهوری آذربایجان به خاک ارمنستان هنوز خبری از عقب نشینی این نیروها منتشر نشده و واکنش کشورهایی مانند روسیه نیز تنها لفظی بوده است. تداوم این وضعیت پیامدهای خطرناک اقتصادی، سیاستی و امنیتی برای ایران خواهد داشت.

این بار نیروهای جمهوری آذربایجان تا عمق 3.5 کیلومتری خاک ارمنستان پیشروی کرده اند و تلاش دارند تا دریاچه سوان (سیاه) را نیز محاصره کنند، اما ارتش ارمنستان مانع از این پیشروی شده است.

این تحرک نظامی تازه جمهوری آذربایجان در شرایطی که جهان اسلام تمام تمرکز خود را متوجه تحولات فلسطین اشغالی و حملات وحشیانه رژیم صهیونیستی به نوار غزه کرده، معنادار است و نشان می دهد دولت باکو قصد دارد با سوءاستفاده از شرایط مذکور با تنش آفرینی در نوار مرزی با ارمنستان روند توسعه طلبی ارضی خود را ادامه دهد. باید توجه داشت که الهام علی اف، رئیس جمهوری آذربایجان روز گذشته با ارسال پیامی خطاب به روون ریولین، رئیس جمهوری رژیم صهیونیستی تاسیس کشور جعلی اسرائیل را به وی تبریک گفت. این در حالی است که این روز در فلسطین و عموم کشورهای اسلامی به عنوان روز نکبت شهرت دارد و چنین اقدامی در شرایطی که صهیونیست ها صدها زن و کودک فلسطینی را طی یک هفته اخیر به شهادت رسانده اند، نشانگر پیوندهای عمیق جمهوری آذربایجان با رژیم آپارتاید صهیونیستی است که باعث می شود این رژیم حتی نخواهد برای حفظ ظاهر هم منکر روابط گسترده خود با صهیونیست ها شود.

در مقام مقایسه اگر چه ترکیه قراردادهای اقتصادی و پروازهای روزانه خود به اسرائیل را تعلیق و متوقف نکرده، اما رجب طیب اردوغان، رئیس جمهوری این کشور حداقل به طور لفظی به محکوم کردن اقدامات صهیونیست ها پرداخته است، اما دولت آذربایجان حتی حاضر به حفظ ظاهر نیز نیست و این مساله باید موجب هوشیاری افرادی باشد که تصور می کردند تصرف قره باغ توسط جمهوری آذربایجان و کاهش نوار مرزی ایران با جمهوری ارمنستان با توجه به اسلامی بودن ظاهری کشور آذربایجان منافاتی با منافع ملی کشور ندارد.

ارمنستان هشدار داده که جمهوری آذربایجان حاضر به عقب نشینی کامل از منطقه تازه اشغال شده نیست و کمک و نقش آفرینی روسیه را خواستار شده که بر اساس توافقنامه صلح جنگ قبلی قره باغ، پاسدار صلح منطقه است. در این شرایط وزارت امور خارجه آمریکا هم خواستار عقب نشینی فوری نیروهای آذربایجان و جلوگیری از گسترش دامنه منازعات شده، امری که نشانه نگرانی آمریکا از مداخله بیشتر روسیه در منازعه قره باغ است. اما با توجه به روابط نه چندان حسنه نیکول پاشینیان، نخست وزیر ارمنستان با روسیه به علت سوابق غرب گرایانه وی مشخص نیست مسکو تا چه حد متعهد به حمایت نظامی از وی باشد. زیرا این حمایت به تقویت موضع وی در انتخابات آتی پارلمانی ارمنستان در 30 خرداد منجر خواهد شد.

بنا بر اعلام ارمنستان 250 نظامی جمهوری آذربایجان در استان سیونیک و در منطقه گوریس ارمنستان حضور دارند که اگر چه از مرزهای جمهوری اسلامی ایران فاصله دارد، اما تلاش آذربایجان برای اشغال خزنده بخش های جدیدی از خاک ارمنستان در سایه ضعف دولت مرکزی این کشور محدود به این یک مورد نخواهد ماند. سکوت و بی عملی جمهوری اسلامی ایران موجب خواهد شد دولت باکو تلاش کند توسعه طلبی ارضی خود را در مناطقی نزدیک تر به مرز ایران نیز تکرار کند.

باید توجه داشت به دنبال جنگ اخیر قره باغ تنها در حدود 20 کیلومتر از مرز مشترک میان جمهوری اسلامی ایران و ارمنستان باقی مانده است. این مسیر محدود ترانزیتی برای دسترسی ایران به کریدور شمال – جنوب (جهت انتقال گاز، برق، خطوط راه آهن و غیره از اروپا و آسیای میانه تا آب های خلیج فارس) بدون وابستگی به جمهوری آذربایجان که تحت نفوذ شدید ترکیه و رژیم صهیونیستی عمل می کند، ضروری است. با توجه به عدم حضور نظامیان کشورمان در قالب نیروهای حافظ صلح میان ارمنستان و آذربایجان و نیز مفاد توافق صلح بین دو طرف که دسترسی مستقیم آذربایجان و به تبع آن ترکیه به نخجوان از خاک ارمنستان را از طریق خطوط ترانزیتی تضمین کرده، تداوم سکوت در برابر رفتارهای غیردوستانه جمهوری آذربایجان، منافع ملی ایران را برای مدت نامحدود در مرزهای شمال غربی به خطر می اندازد و کشور را از درآمد هنگفتی محروم خواهد کرد. این امر به خصوص به سطح درآمد و کسب و کار هموطنان ما در استان های آذربایجان شرقی و غربی و اردبیل خسارت جدی وارد خواهد کرد و بدیهی است که رژیم صهیونیستی، ترکیه و آذربایجان برای ایجاد نارضایتی در این استان های مرزی از این طریق و با گسترش تبلیغات سوء در حال برنامه ریزی هستند.

علی رغم حضور 2000 صلح بان روسی در مناطق مورد منازعه آذربایجان و ارمنستان، آنها هنوز تحرک خاصی در برابر شیطنت های تازه آذربایجان از خود نشان نداده اند. ولادیمیر پوتین، رئیس جمهوری روسیه نیز در گفت وگوی تلفنی با نیکول پاشینیان، نخست وزیر ارمنستان تنها بر لزوم تداوم آتش بس در منطقه تاکید کرده و پیشنهادی برای کمک عملی نداده است. ماجراجویی تازه آذربایجان تنها یک روز بعد از سفر سرگئی لاوروف، وزیر امور خارجه روسیه به باکو و دیدار وی با الهام علی اف رخ داد که همین مساله تحلیلگران ارمنستانی را دچار این نگرانی کرده که یا دولت باکو موافقت روسیه را برای دست اندازی خود جلب کرده یا جمهوری آذربایجان از اعتماد به نفس کافی در برابر روس ها برخوردار است. تردیدی نیست که آذربایجان در حال آزمودن عزم ارمنستان و روسیه است تا اگر واکنش آنها را ضعیف ارزیابی کرد دامنه کشورگشایی های خود را افزایش دهد. بنابراین اگر روسیه برای حضور جدی تر در مناطق مرزی ارمنستان و آذربایجان اقدام نکند، آذربایجان و به تبع آن ترکیه و رژیم صهیونیستی جای پای خود را در این منطقه مستحکم تر خواهند کرد.

آذربایجان در برابر این سکوت و بی عملی جسورتر شده و روز دوشنبه از آغاز تمرینات نظامی تازه خود خبر داده است. در این تمرینات بیش از 15 هزار نظامی این کشور، 300 تانک و زره پوش، 400 موشک و سیستم توپخانه و 50 جنگنده مشارکت خواهند داشت. این تمرینات نظامی تا سه روز دیگر یعنی 20 مه ادامه می یابد و به نظر می رسد بعد از پایان این مانورهای نظامی باید منتظر شیطنت ها و اقدامات نظامی جدید آذربایجان بر علیه ارمنستان باشیم.

به گفته مووسس هاکوبیان، رئیس سابق ستاد مشترک ارتش ارمنستان، وجود منطقه ای به ارتفاع 3500 متر در این بخش از ارمنستان موسوم به متس اشخانسار و نزدیکی آن به فرودگاه سیسیان و جاده ترانزیتی ساراوان به گوریس و کاپان موجب خواهد شد تا آذربایجان انگیزه زیادی برای تصرف این بخش استراتژیک از جمهوری ارمنستان داشته باشد و ممکن است در آینده برای این کار تلاش کند. می توان حدس زد در صورت بی عملی جمهوری اسلامی ایران و روسیه، جمهوری آذربایجان تلاش کند با تداوم اشغال سیونیک و پیشروی در خاک ارمنستان به سمت کاپان و حتی کاجاران این کشور را به دو نیم کرده و محاصره اقتصادی، سیاسی و امنیتی جمهوری اسلامی را در مرزهای شمال غربی خود تکمیل کند.

حاکم شدن شرایط انتخاباتی در ایران باعث شده تا موضع گیری جدی و عملیاتی نسبت به تحرکات نظامی تازه جمهوری آذربایجان را شاهد نباشیم. پس از آنکه هفت ماه قبل جمهوری آذربایجان با حمایت ترکیه و رژیم صهیونیستی موفق شد، جمهوری اسلامی ایران را از برخی مزیت های ترانزیتی و ژئوپلتیکی خود در رقابت با همسایگان محروم کند، سکوت بیشتر در این زمینه به بهانه در پیش بودن انتخابات ریاست جمهوری و تمرکز بر مسائل سیاست داخلی جائز نیست. جمهوری اسلامی ایران باید صرف نظر از آنکه کشورهایی مانند روسیه در برابر این اقدامات تحریک آمیز جمهوری آذربایجان چه واکنشی از خود نشان می دهند برای تامین منافع ملی در همسایگی خود تلاش کند. تلاش برای حضور در جمع نیروهای حافظ صلح قره باغ با هدف حفظ تمامیت ارضی و یکپارچگی سرزمینی ارمنستان، حضور نظامی جدی در مناطق مرزی با جمهوری ارمنستان برای حفظ باریکه مرزی 20 کیلومتری با این جمهوری و دیگر نقاط جغرافیایی آسیب پذیر و قابل دست اندازی آن، حضور مستشاری در این کشور بعد از درخواست رسمی جمهوری ارمنستان و باز نگه داشتن این مسیر مستقل ترانزیتی و مواصلاتی در ارتباط با منطقه آسیای میانه و اروپا به هر قیمت ممکن، حداقل اقداماتی است که باید در دستور کار مسئولان دستگاه سیاست خارجی و نیز نیروهای نظامی و اطلاعاتی قرار بگیرد.